ثبت واقعه ازدواج

ثبت ازدواج

عقد نکاح در دین اسلام به عنوان امر مستحب مؤکد توصیه شده است. انجام این عقد نیاز به تشریفات خاصی ندارد و با اعلام رضایت طرفین، بعد از جاری شدن صیغه ی عقد، ازدواج آنان معتبر و کاملا صحیح خواهد بود. با این وجود به دلایل گوناگون اجتماعی، ثبت امر ازدواج برای مردان یک تکلیف قانونی می باشد، زیرا امکان دارد عدم ثبت آن برای همسرانشان عواقب خوبی به دنبال نداشته باشد.

طبق قوانین کشور ما در ابتدا فقط برای مرد ثبت ازدواج دائم الزامی بود و او به ثبت نکاح دائم طی مدت معلوم ثبت ازدواج که برابر با 20 روز است، موظف بود. بعد از آن قانون گذار در قوانین مصوب سال 1375 مجازات اسلامی، عدم ثبت واقعه ازدواج دائم را جرم محسوب کرده و بر اساس ماده ی 645 مرد وظیفه ثبت عقد دائمی را بر عهده دارد و در صورت ثبت نکردن ازدواج، زن می توانست به جرم عدم ثبت واقعه ازدواج از مرد شکایت کند.

با تصویب قانون حمایت از خانواده در سال 1391 و با توجه به اهمیت بقای نهاد خانواده و حمایت از این نهاد، در ماده ی 49 آن، عدم ثبت ازدواج دائم توسط مرد، جرم تلقی می شود و برای آن مجازات تعیین گردیده است. بر مبنای این ماده در قوانین حمایت از خانواده، ماده ی 645 قانون مجازات اسلامی که به آن اشاره کردیم، نسخ شده است. بنابراین جهت حفظ بقای ساختار خانواده، ثبت ازدواج دائم، طلاق و رجوع بر پایه  مقررات الزامی خواهد بود. چنانچه مردی به ازدواج، طلاق یا رجوع بدون ثبت آن در دفاتر رسمی اقدام کند، مجازات خواهد شد. بنابراین می توان گفت علاوه بر پیش بینی مجازات برای جرم عدم ثبت واقعه ازدواج، در ثبت کردن طلاق هم الزام وجود دارد. مجازات مرد به سبب عدم ثبت نکاح دائم، تابع قوانین حمایت خانواده است.

در مورد ازدواج موقت (صیغه) اصولا ثبت رسمی آن لازم نیست اما طبق ماده 21 قانون حمایت خانواده در مواردی از جمله بار دار شدن زن شوهر ملزم به ثبت این نوع ازدواج می باشد.

قانون به ذینفع چه زوجه باشد و چه شوهر این حق را داده که در صورت استنکاف یکی از زوجین از ثبت رسمی آن میتواند دادخواست الزام به ثبت رسمی واقعه ازدواج را در دادگاه خانواده به طرفیت شخص مستنکف مطرح کند.

مهلت ثبت ازدواج بر اساس قانون :

برای نخستین بار در نظام حقوقی ایران ، ماده یک قانون راجع به ازدواج مصوب 1310 ، ثبت کردن عقد نکاح توسط مرد را الزامی دانسته و عدم ثبت عقد نکاح دائم را جرم انگاری نموده و بر اساس این قانون شوهر مکلف شده است تا ظرف بیست روز پس از ازدواج دائم با زن ، اقدام به ثبت نکاح دائم نماید بنابراین بر اساس این قانون فرصت ثبت ازدواج دائم بیست روز بود که البته این قانون در سال 1316 اصلاح شد و موعد بیست روزه به عنوان مهلت زمان ثبت نکاح دائم حذف گردید و شوهر مکلف به ثبت واقعه نکاح در دفاتر رسمی شد که بر اساس این ماده : در نقاطی که وزارت عدلیه معین و اعلام می نماید ، هر ازدواج و طلاق و رجوع باید در یکی از دفاتری که مطابق نظامنامه های وزارت عدلیه تنظیم می شود ، واقع و به ثبت برسد . پس از آن ، نظر به اهمیت ثبت نکاح دائم بر اساس قانون مجازات های اسلامی نیز لزوم ثبت ازدواج دائم مورد پیش بینی قرار گرفته و برای عدم ثبت نکاح مجازات تعزیری مقرر گردید و با این حال باز هم مهلت ثبت واقعه ازدواج تعیین نشد تا اینکه با اصلاح قانون حمایت خانواده در سال 1391 ثبت ازدواج دائم به موجب این قانون ضروری شده و مرد مکلف شده است تا نسبت به ثبت واقعه نکاح اقدام نماید. بنابراین همانگونه که ملاحظه می شود در قوانین ناظر بر ثبت نکاح فرصت و مهلت ویژه و به خصوصی جهت ثبت کردن ازدواج مورد پیش بینی قرار نگرفته است . به این معنا که پس از وقوع عقد نکاح یا ازدواج ، مرد مکلف است که نسبت به ثبت واقعه ازدواج اقدام نماید در غیر این صورت ممکن است به مجازات قانونی عدم ثبت ازدواج محکوم شود .

 البته لازم به ذکر است که ضمانت اجرای عدم ثبت واقعه ازدواج ، صرفا مختص ازدواج دائم می باشد و ازدواج موقت یا صیغه مشمول چنین حکمی نیست . البته در صورتی که بر اساس قانون حمایت خانواده مرد ملزم به ثبت عقد موقت شده باشد زن در طول مدت عقد موقت باردار شود و یا اینکه قبل از عقد موقت با مرد شرط ثبت عقد موقت را نموده باشد . همچنین در حالتی هم که پس از صیغه زن و مردی با هم توافق کنند که عقد موقت به ثبت برسد نیز مرد ملزم به ثبت ازدواج موقت خواهد شد و در غیر این صورت ، می توان مرد را به جرم عدم ثبت ازدواج موقت مجازات کرد.

ارکان و شرایط طرح دعوای الزام به ثبت واقعه ازدواج :

• سابقاً بين زوجين بدون رعایت مقررات قانونی جهت ثبت ازدواج، عقد نکاح منعقد شد.

• نکاح باید دائم باشد و اگر موقت بوده زوجه باردار یا صاحب فرزند باشد یا طرفین توافق به ثبت نمایند یا اینکه قبلاً ضمن عقد چنین توافق کرده باشند که در آینده نکاح را ثبت نمایند. مواد 20 و 21 قانون حمایت خانواده

• مدعى وقوع نکاح از طریق شهادت شهود ، اسناد و مدرکهای عادی یا رسمی می تواند ادعای خویش مبنی بر ازدواج شفاهی یا خارج از دفتر ثبت ازدواج را در دادگاه به اثبات برساند.

• بنابر نظر اکثر فقها و حقوقدانان و تصریح ماده 1062 قانون مدنی ، نکاح با ایجاب و قبول حتی به فارسی هم منتقد می شود با این شرط که حتماً به زبان جاری شود. بنابراین معاطات در نکاح راه ندارد. مثلاً زن بگوید خود را با مهر معلوم به ازدواج تو درآوردم و مرد هم بگوید قبول کردم.

نحوه طرح دعوای الزام به ثبت واقعه ازدواج❔

دعوای الزام به ثبت نکاح یا اثبات واقعه ازدواج دعوای غیرمالی محسوب می شود و به دلالت ماده 8 قانون حمایت خانواده رسیدگی به آن با تقدیم دادخواست و بدون رعایت سایر تشریفات آیین دادرسی انجام می شود.

اگر دختر باکره باشد ، نیاز به اذن ولی قهری دارد (حتی نکاح موقت) ، اما اگر غیر باکره بوده یا ولی قهری وجود نداشته باشد نیاز به اجازه هیچ کس ندارد.

اداره حقوقی در نظریه مشورتی شماره 7/97/2544 مورخ 1398/02/02 در این باره بیان داشته  : در فرض سؤال که نکاح دختر باکره بدون اذن ولی قهری بوده است. با توجه به اینکه شرط کمال عقد ( اذن پدر یا تنفیذ) وی محقق نیست. بنابراین امکان صدور حکم مبنی بر ثبت نکاح در صورت باکره بودن وجود ندارد، مگر آنکه شرایط مذکور در ماده 1044 اضافه شود.

بدیهی است ، در صورتی که صفت باکره بودن به هرعلتی موجود نباشد، نیاز به اذن ولی قهری نیست و در آن صورت دعوای اثبات زوجیت و الزام به ثبت نکاح با عنایت به رأی وحدت رویه شماره 1 مورخ 1363/02/31 قابل استماع و پذیرش است .

✔نکته :به موجب ماده 1060 قانون مدنی ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجه در مواردی هم که مانع قانونی ندارد، موکول به اجازه مخصوص از طرف دولت است، که به موجب آیین نامه زناشویی بانوان ایرانی با اتباع بیگانه غیر ایرانی مصوب 1345/7/6 هیئت وزیران ، اجازه مخصوص نیز از طرف وزارت کشور می تواند به استانداری ها و فرمانداریها تفویض اختیار شود  و وزارت امور خارجه که می تواند به نمایندگان سیاسی و کنسولی تفویض اختیار نماید. صادر می شود و متعاقبا مراتب به ثبت احوال اعلام می گردد.

 دلایل و مدارک لازم جهت طرح دعوای الزام به ثبت واقعه ازداوج چیست❔

خواهان می تواند از طریق شهادت شهود ،اقرار خوانده ، مکاتبات و مکالمات یا پیامکهای رد و بدل شده ، زندگی مشترک در زیر یک سقف را به عنوان دلایل و امارات جهت اثبات ادعای خویش مطرح کند.

آیا طرف دعوا قراردادن همسر اول مرد برای طرح دعوای الزام به ثبت واقعه ازدواج ضرورت دارد یا خیر❔

اداره حقوقی قوه قضائیه در نظریه مشورتی شماره 7/1401/194 مورخ 1401/03/29 در این باره بیان داشته است:

از آنجا که وفق ماده 20 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 ثبت نکاح دائم در هر حال الزامی است و با لحاظ تبصره ماده 29 آیین نامه اجرایی این قانون 1393/11/27 ریاست محترم قوه قضائیه ، در فرض سؤال زوج بدون رضایت رسمی همسر اول و یا بدون اذن دادگاه مبادرت به ازدواج کرده است، دعوای اثبات زوجیت و ثبت این نکاح قابل استماع است  بدون آنکه نیازی باشد که زوجه قبلی به عنوان خوانده طرف دعوا قرار گیرد.

اما چنانچه ایشان به عنوان خوانده دعوا قرار گیرد، عدم حضور وی در جلسه دادرسی و یا عدم اجازه وی به ازدواج مجدد مؤثر در مقام نیست؛ همچنان که عدم رعایت حکم مقرر در ماده 16 قانون حمایت خانواده مصوب 1353 از حیث مراجعه به دادگاه تحصیل اذن به ازدواج مجدد، مانع از استماع دعوای اثبات زوجیت و الزام زوج به ثبت واقع نکاح نیست؛ بر این اساس دفتر رسمی طلاق نیز ملزم است ، براساس رأی قطعی صادره از مرجع قضایی مبادرت به ثبت ازدواج دوم نماید و نمی تواند به استناد فقدان رضایت همسر اول در ازدواج و یا عدم تحصیل اذن در ازدواج مجدد استنکاف ورزد. اما در اجرای ماده 72 قانون آیین دادرسی کیفری و با توجه به غیر قابل گذشت بودن جرم موضوع ماده 49 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 دادگاه خانواده که به دعوای اثبات زوجیت و ثبت نکاح دوم رسیدگی می کند ، مکلف است ، مراتب وقوع جرم موضوع مادۀ اخیرالذکر در فرض سؤال ازدواج دائم بدون ثبت رسمی آن را به دادستان اطلاع دهد.

✔نکته: هر چند اجازه همسر اول مؤثر در مقام نیست ، اما در صورت امضای شروط ضمن عقد در دفترچه ازدواج زوجه می تواند از دادگاه درخواست طلاق نماید.

البته باید توجه داشت ، فقها فقط ازدواج مرد مسلمان با زن کتابی (مسیحی یهودی کلیمی و زرتشتی) را مجاز می دانند.

بر طبق ماده 1061 قانون مدنی اگر مرد ایرانی از مستخدمین دولتی باشد و بخواهد با زن غیر ایرانی ازدواج کند باید اجازه مخصوص دولت ایران را اخذ کند. هرچند عدم اخذ این اجازه باعث بطلان نکاح نمی شود و صرفاً یک تخلف اداری محسوب می شود.

ازدواج مرد ایرانی با زن غیر ایرانی ازدواج مرد ایرانی چه  مسلمان چه غیر مسلمان با زن غیر ایرانی چه  مسلمان چه غیر مسلمان با مانعی مواجه نیست و قانون گذار مقرره ای در این باره وضع نکرده است و این سکوت قانون به معنی اباحه است ، زیرا ماده 1059 قانون مدنی که فقط ازدواج زن مسلمان با مرد غیر مسلمان را منع کرده در مقام بیان نموده است.

در صورت ازدواج زن مسلمان با تبعه خارجی مسلمان و عدم  اخذ اجازه از دولت ایران ، وضعیت نکاح از لحاظ حقوقی چگونه است❔

در این خصوص اتفاق نظر حقوقی وجود ندارد. گروهی در این باره معتقدند ، از نظر مدنی میتوان گفت ازدواج بدون پروانه مخصوص نافذ است و دولت نمی توانند آن را ابطال کند، زیرا قانون نبودن اجازه را مانع نکاح به شمار نیاورده و ظاهراً آن را امری جدا از شرایط موانع نکاح دانسته است.

برخی دیگر از دکترین حقوقی این ازدواج را به جهت ضرورت اخذ مجوز دولت غیر نافذ دانسته اند.

اداره حقوقی قوه قضائیه نیز در نظریه مشورتی بیان داشته است : گرچه صحت ازدواج شرعاً موکول به اجازه دولت نیست ، اما ثبت آن نیازمند از احراز تحقق زوجیت وقتی می تواند دستور ثبت آن را به اجازه دولت است و دادگاه پس از احراز تحقق زوجیت وقتی می تواند دستور ثبت آن را به دفاتر رسمی ازدواج صادر نماید که اجازه مخصوص صادر شده باشد.

آیا عدم ثبت واقعه ازدواج جرم مستمر است ❔

به موجب رویه جاری مراجع قضایی و نیز به موجب نظریه مشورتی شماره 7/1400/1096 مورخ 1400/10/12 جرم بودن عدم ثبت ازدواج ثبت واقعه ازدواج یک تکلیف قانونی است و مادامی که این تکلیف انجام نگیرد، بزه عدم ثبت واقعه ازدواج استمرار دارد. بنابراین عدم ثبت واقعه ازدواج جرمی مستمر خواهد بود.

مجازات جرم عدم ثبت ازدواج چیست❔

همان گونه که پیش تر اشاره شد ثبت ازدواج و نیز عقد موقت در شرایط خاصی نظیر باردار شدن زن، توافق طرفین و وجود شرط ضمن عقد مبنی بر ثبت رسمی عقد و ازدواج موقت، الزامی است. مطابق ماده ی 49 قانون مصوب حمایت از خانواده، مجازات جرم عدم ثبت واقعه ازدواج به شرح زیر است:

اگر مرد بدون ثبت نمودن در دفاتر رسمی اقدام به ازدواج دائم، طلاق یا فسخ نکاح کند یا بعد از رجوع ظرف مدت یک ماه آن را ثبت نکند یا در مواردی که برای ثبت واقعه ازدواج موقت الزام وجود دارد، از آن امتناع نماید، علاوه بر ملزم شدن به ثبت رسمی عقد، به حبس تعزیری درجه 7 و نیز پرداخت جریمه نقدی با درجه 5 محکوم خواهد گردید.

مجازات جرم عدم ثبت واقعه ازدواج، فقط شامل مردانی می شود که از ثبت کردن ازدواج خود خودداری کرده اند و زن را برای این امر مجرم تلقی نمی کنند. مجازات این جرم در این ماده قانونی شامل ازدواج و نکاح دائم و همچنین ازدواج موقتی می باشد که بر طبق قانون مرد وظیفه دارد که آن را ثبت نماید.

مرجع صالح به شکایت از جرم عدم ثبت واقعه ازدواج کجاست❔

بر اساس مقررات، دادسرا، مرجع شکایت علیه جرم عدم ثبت واقعه ازدواج دائم یا موقت است. زن می تواند از شوهر خود به جرم عدم ثبت نکاح دائم یا موقت در دادسرا شکایت کیفری کند. به این ترتیب مرد علاوه بر محکوم شدن به مجازات ثبت نکردن واقعه ازدواج دائم یا موقت، موظف به ثبت آن نیز می گردد. این امر را می توان یک ضمانت اجرای حقوقی مطلوب برای زنان به شمار آورد.

شایان ذکر می باشد که زن این امکان را دارد که به جای شکایت علیه مرد به جرم عدم ثبت واقعه ازدواج، به صورت حقوقی اقدام کرده و به دادگاه دادخواست ثبت ازدواج یا نکاح موقت و دائم را ارائه دهد. برای این امر دادگاه خانواده، دادگاه صالح به منظور ملزم کردن مرد  به ثبت واقعه نکاح دائم یا در موارد خاص، ثبت نکاح موقت است.

نمونه دادخواست الزام زوج به ثبت رسمی واقعه ازدواج دائم :

خواهان : …………

اقامتگاه : ……….

شماره ملی : ……..

خوانده : …………..

اقامتگاه : …………

شماره ملی : …………

خواسته:

1. بدوا اثبات رابطه زوجیت

2. الزام خوانده به ثبت رسمی ازدواج

دلایل و مستندات :

1. رونوشت عقد عادی ازدواج

2. استماع شهادت شهود

3. رونوشت کارت ملی

شرح دادخواست

ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان……….

با سلام و عرض ادب
به استحضار می رساند اینجانب ……………( خواهان) در تاریخ …../…../…..
طبق سند عادی تنظیم شده فی مابین اقای…………………( خوانده) به عقد دائم ایشان در آمدم.لیکن خوانده محترم بعد از گذشت چندین ماه از عقد حاضر به ثبت رسمی آن در دفتر خانه رسمی ازدواج تا تاریخ تقدیم این دادخواست نیست.
دو نفر از بستگان نیز شاهد عقد ازدواج ما بوده اند که در صورت صلاح دید دادگاه اماده ادای شهادت خود در دادگاه می باشند.
حال اینجانب با تقدیم این برگ دادخواست به استناد ماده قانون 20 حمایت خانواده تقاضای الزام خوانده به ثبت رسمی واقعه ازدواج در یکی از دفاتر رسمی ازدواج مورد استدعا ست.

نمونه دادخواست الزام زوج به ثبت رسمی واقعه ازدواج موقت:

خواهان : …………

اقامتگاه : ……….

شماره ملی : ……..

خوانده : …………..

اقامتگاه : …………

شماره ملی : …………

خواسته:

1. بدوا اثبات رابطه زوجیت

2. الزام خوانده به ثبت رسمی ازدواج

دلایل و مستندات :

1. رونوشت عقدنامه عادی ازدواج

2. استماع شهادت شهود

3. جلب نظر کارشناس

4.رونوشت کارت ملی

شرح دادخواست

ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان……….

با سلام و عرض ادب

به استحضار می رساند اینجانب خواهان……….. با خوانده محترم اقای………. در تاریخ …../…../….. به موجب عقد نامه عادی ( که ضم دادخواست تقدیمی است) به مدت ……..سال به عقد موقت( متعه ،صیغه) یک دیگر در آمدیم. با توجه به باردار شدن اینجانب استنادا به بند یک ماده 21 قانون حمایت خانواده که شوهر ملزم است عقد را به ثبت رسمی برساند، لیکن خوانده از این امر سر باز می زند و حاضر به ثبت رسمی عقد نکاح منقطع نیست.
حال از دادگاه محترم تقاضای ارجاع امر به کارشناسی جهت تشخیص باردار بودن اینجانب مورد استدعا ست. لازم به ذکر است دو نفر از بستگان شاهد وقوع عقد بوده که در صورت صلاح دید دادگاه محترم آماده ادای شهادت می باشند.
نهایتا با تشکر از دادگاه محترم اینجانب با تقدیم این دادخواست تقاضای الزام خوانده به ثبت رسمی واقعه نکاح منقطع مورد استدعاست.

سوالات متداول❔

▪️ آیا ثبت کردن واقعه ازدواج الزامی است ؟

▪️ ثبت ازدواج منوط به مهلت مشخصی است ؟

▪️ عدم ثبت ازدواج توسط مرد چه پیامدهایی خواهد داشت ؟

وکیل پایه یک دادگستری رضا بهروز :

لازم به ذکر است یکی از فواید ثبت رسمی ازدواج در مطالبه مهریه توسط زوجه می باشد به این معنی که چون سند رسمی ازدواج یک سند رسمی لازم الاجرا می باشد زوجه می تواند با مراجعه به دفتر خانه رسمی ازدواج که عقد در آن انجام شده علیه شوهر بابت مطالبه مهریه اجرائیه صادر کند.

در این مقاله درباره جرائم مرتبط با ثبت ازدواج صحبت کردیم و شرایط و مراحل را در اختیار شما عزیزان قرار داده‌ایم برای اطلاعات بیشتر در خصوص ثبت ازدواج دائم یا موقت خود میتوانید با تیم وکیل رضا بهروز در تماس باشید تا بهترین مشاوره ها از ما را دریافت کنید.

جهت رزرو وقت مشاوره به صورت حضوری و تلفنی با ما در تماس باشید 09128892520📞