جرایم ناشی از تخلفات رانندگی
به جرایمی که بر اثر تخلف از مقررات ناشی از تخلفات رانندگی ایجاد خواهد شد می‌گویند. این جرم ناشی از بی‌توجهی به تبعیت از قانون فرد مرتکب خواهد شد. پس با توجه به تعریف پیش، هرچند انجام تخلفات بخاطر خطای محض باشد اما به دلیل وجود تقصیر، از جرایم شبه عمد محسوب می‌شود.
در مبحث جرایم ناشی از تخلفات رانندگی، باید به فصل 29 از کتاب قانون مجازات اسلامی(بخش تعزیرات) مراجعه کرد که در آنجا این مسئله جرم انگاری شده است.
جرایم ناشی از تخلفات رانندگی به دو بخش تقسیم می‌شود:
• جنبه خصوصی
• جنبه عمومی
لازم به ذکر است در موارد بالا صرف نظر از شکایت خصوصی، پیگیری و تعقیب موضوع جرم برعهده رئیس حوزه قضایی می‌باشد. به‌طور مثال اگر فردی که بر اثر تصادف رانندگی مصدوم شده و در حالت کما و اقما باشد و قادر به ادای توضیح یا طرح شکایت نباشد، باعث منع تعقیب و پیگیری امر از سوی رئیس حوزه قضایی نخواهد شد و همینطور دعوی مطالبه در خصوص دیه، پس از مشخص شدن وضعیت مصدوم نیز قابل پذیرش و رسیدگی است.
جرایم ناشی از تخلفات رانندگی از لحاظ درجه اهمیت به دسته تقسیم می‌شود :
• عمده جنایات ناشی از تخلفات رانندگی
• سایر جرایم ناشی از تخلفات رانندگی
عناصر جرایم :
جرایم ناشی از تخلفات رانندگی را به لحاظ درجه اهمیت، می‌توان به دو بخش عمده زیر تقسیم نمود که عناصر جنایات ناشی از تخلفات رانندگی عبارت است از:
• عنصر قانونی:
قانون‌گذار در مواد ۷۱۴ تا ۷۱۷ (ق. م. ا) به جنایات ناشی از تخلفات رانندگی می‌پردازد. هرچند قانون‌گذار در مواد فوق منحصرا به شرح قتل و سایر صدمات غیرعمدی ناشی از تخلفات رانندگی پرداخته است، ولی بدان معنا نیست که ارتکاب سایر جنایات (عمد، شبیه عمد و خطای محض) از طریق تخلفات رانندگی منتفی است. در حقیقت، اختصاص مواد مذکور به جنایات غیرعمدی بدین سبب است که، اکثر قریب به اتفاق جرایم ناشی از تخلفات رانندگی به صورت غیرعمدی واقع می‌شود.
جرایم مذکور در مواد مذبور همگی از نوع جنایات غیرعمدی هستند که از قتل آغاز، و به صدمات بدنی خفیف خاتمه می‌یابد. ارکان مادی و معنوی همه جنایت‌های مذکور یکسان‌اند و تفاوت آن‌ها در نتایج مجرمانه و مجازات‌های مقرر است. قانون‌گذاردر ماده ۷۱۴ که اختصاص به قتل غیرعمدی دارد، به‌طور کامل به شرح رکن معنوی و وسایل مورد نظر پرداخته است.
مصادیق تقصیر و وسایل مذکور در این ماده مرجعی برای مواد پس از آن است. لذا در مواد بعدی با درج جمله «هر گاه یکی از جهات مذکور در ماده ۷۱۴»، از تکرار این موارد خودداری کرده است. از این‌رو، منابع حقوقی در بررسی این مواد، به توضیح ماده ۷۱۴ اکتفا کرده و در رابطه مواد بعدی، به ویژگی‌های آن‌ها چون نتایج مجرمانه و مجازات‌های آن‌ها پرداخته‌اند.
• عنصر مادی:
«رانندگی یا تصدی وسیله موتوری به گونه‌ای که به یکی از صدمات مذکور در قانون منتهی شود»، عنصر مادی جرایم مورد بحث است. بدین‌ترتیب عمل فیزیکی در این جرایم عبارتست از رانندگی یا تصدی و مهمترین شرط لازم برای تحقق این جرم، وسیله موتوری محسوب شدن آن‌چه رانده یا هدایت می‌شود و نتیجه لازم برای وقوع جرم، بروز یکی از صدمات مذکور در قانون است.
مقصود از رانندگی، هدایت و به حرکت در آوردن وسیله نقلیه است؛ و منظور از تصدی، هدایت وسیله غیرنقلیه است. مانند کسی که هدایت جرثقیل، تله‌کابین یا دستگاه‌های تفریحی موجود در شهر بازی و نظایر آن‌ها را بر عهده دارد که، به عمل وی رانندگی اطلاق نمی‌شود.
مقصود از وسیله موتوری، هر وسیله نقلیه یا غیرنقلیه‌ای است که با قدرت موتور کار کند. لذا دوچرخه، درشکه و چرخ و فلک دستی غیرموتوری از شمول ماده ۷۱۴ و سایر مواد فصل ۲۹ قانون مجازات اسلامی خارج می‌باشند. بنا به تصریح ماده ۷۱۴، تفاوتی میان وسیله موتوری زمینی یا هوایی یا آبی نیست.
صدمه حاصله از رانندگی یا تصدی وسیله موتوری نقلیه یا غیرنقلیه در تحقق نوع جرم ارتکابی نقش اصلی را ایفا کرده و مجازات خاص خود را در پی خواهد داشت. لذا چنان‌چه صدمات حاصله قتل باشد، مجازات مذکور در ماده ۷۱۴ اجرا خواهد شد. هرگاه صدمه حاصله مرض جسمی یا دماغی که غیرقابل علاج باشد، و یا موجب از بین رفتن یکی از حواس یا از کار افتادن عضوی از اعضای بدن که یکی از وظایف ضروری زندگی انسان را انجام می‌دهد شود یا سبب تغییر شکل دائمی عضو یا صورت شخص یا سقط جنین گردد؛ مرتکب به موجب ماده ۷۱۵ ق. م. ا. مجازات خواهد شد.
در صورتی‌که عمل راننده یا متصدی موجب بروز صدمات خفیف‌تر، یعنی نقصان یا ضعف دائم یکی از منافع یا یکی از اعضای بدن شود و یا باعث از بین رفتن قسمتی از عضو مصدوم گردد، بدون آن‌که از کار بیفتد یا باعث وضع حمل زن قبل از موعد طبیعی شود؛ طبق ماده ۷۱۶ این قانون مجازات خواهد شد. در نهایت، هر گاه یکی از جهات مذکور در ماده (۷۱۴) موجب صدمه بدنی شود، مرتکب به موجب ماده ۷۱۷ ق. م. ا. مجازات خواهد شد.
بنابراین جرایم ناشی از رانندگی جز جرایم مقید است.چرا که حصول نتیجه مجرمانه مقید به سلب حیات یا واردشدن صدمه شده است.
• عنصر روانی:
عنصر روانی جرایم ناشی از تخلفات رانندگی، مذکور در مواد ۷۱۴ تا ۷۱۷، عبارت است از «بی‌احتیاطی»، «بی‌مبالاتی»، «عدم‌رعایت نظامات دولتی» و «عدم‌مهارت» می‌باشد.
موارد مذکور در این مواد در حقیقت مصادیق تقصیر است.
بی‌احتیاطی چیست؟ عبارتست از انجام کاری که عرف عدم انجام آن را از مرتکب انتظار داشته است. مانند رانندگی با سرعت بسیار بالا در یک منطقه مسکونی.
بی‌مبالاتی چیست؟ عبارتست از عدم انجام کاری که عرف انجام آن را از مرتکب انتظار داشته است. مانند راهنما نزدن در هنگام گردش به چپ.
عدم‌رعایت مهارت چیست؟ نظامات دولتی را می‌توان شامل مواردی مثل رانندگی در جهت ممنوع یا راندن وسیله نقلیه دارای نقص فنی دانست. عدم‌مهارت نیز به معنای تسلط نداشتن فرد در رانندگی است، اعم از این که وی دارای گواهینامه رانندگی باشد یا خیر.
در کلیه موارد گفته شده در این بحث مسولیت راننده به قتل غیرعمد یا وارد آوردن صدمه منوط به تحقیق خطا از ناحیه اوست، لیکن در صورتی‌که خطایی از جانب راننده صورت نگرفته باشد و وقوع خطا از جانب عابر باشد مسولیتی متوجه راننده نخواهد بود.
جنایات ناشی از تخلفات رانندگی به موجب مواد ۷۱۸ و ۷۱۹ ق. م. ا. در موارد زیر تشدید می‌شود: هرگاه راننده یا متصدی وسایل موتوری در موقع وقوع جرم مست بوده یا پروانه نداشته یا زیادتر از سرعت مقرر حرکت می‌کرده است یا آن‌که دستگاه موتوری را با وجود نقص و عیب میکانیکی موثر در تصادف به کار انداخته یا در محل‌هایی که برای عبور عابر پیاده‌رو علامت مخصوص گذارده شده است مراعات لازم را ننماید و یا از محل‌هایی که عبور از آن ممنوع گردیده است رانندگی نموده یا راننده از کمک به مصدوم خودداری کند یا محل حادثه را به منظور فرار از تعقیب ترک کند.
سایر جرایم تخلفات راهنمایی و رانندگی:
• دست‌کاری در پلاک و مشخصات وسیله نقلیه، که به موجب ماده ۷۲۰ این قانون محکوم مجازات حبس از شش ماه تا یک سال خواهد شد.
• اوراق کردن بدون مجوز وسیله نقلیه موتوری، که به موجب ماده ۷۲۱ محکوم به مجازات حبس از دو ماه تا یکسال خواهد شد.
• گزارش نکردن سرقت یا مفقود شدن وسیله نقلیه یا پلاک آن، که به موجب ماده ۷۲۲ محکوم به جریمه نقدی از پانصد هزار تا یک میلیون ریال خواهد شد. این جرم منوط به اطلاع از سرقت یا مفقود شدن وسیله نقلیه است.
• رانندگی یا تصدی بدون گواهینامه مخصوص، که به موجب ماده ۷۲۳ محکوم به مجازات حبس تا دو ماه یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال در مرتبه اول و در صورت تکرار به مجازات حبس دو تا شش ماه می‌شود.البته این جرم از جرایم عمدی بوده نیازمند علم و عمد است و معاونت در آن جرم بوده و به استناد ماده ۷۲۶ به حداقل مجازات محکوم خواهد شد. البته اگر جرم مذبور منتهی به ارتکاب جنایت ناشی از تخلف رانندگی شود (م ۷۱۴ – ۷۱۷)، معاون در این جرم مجازات نخواهد شد مگر این‌که به گونه‌ای باشد که معاون، سبب اقوی از مباشر (راننده یا متصدی) گردد.
• دست‌کاری در دستگاه ثبت سرعت وسیله نقلیه و استفاده آگاهانه از آن وسیله نقلیه، که به موجب ماده ۷۲۴ محکوم به مجازات حبس از ده روز تا دو ماه و یا جزای نقدی از پنجاه هزار تا پانصد هزار ریال و یا هر دو در مرتبه اول و در صصورت تکرار به دو تا شش ماه حبس محکوم می‌گردد. این جرم در صورتی واقع می‌شود که تغییر و دست کاری عمدی و از سوی خود راننده باشد.
• صدور گواهینامه رانندگی برای اشخاص فاقد صلاحیت و شرایط، توسط مامورین دولت، که مرتکب به موجب ماده ۷۲۵ محکوم به مجازات حبس از شش ماه تا یک سال و پنج سال انفصال از خدمت خواهد شد. ارتکاب این جرم در صورت رشوه نگرفتن است. چرا که در صورت دریافت رشوه، مامور مذبور طبق ماده ۳ قانون تشدید مرتکبین ارتشاء و غیره به مجازات حبس و جریمه محکوم خواهد شد.
جرایم ناشی از تخلفات رانندگی:
جنایت، شبه‌عمد، و خطای محض جرایم ناشی از تخلفات رانندگی هستند:
• جنایت ناشی از تخلفات رانندگی:
در صورتی که تخلفات رانندگی منجر به قتل غیرعمد شود، مرتکب به مجازات جنایت غیرعمد محکوم می‌شود. مجازات جنایت غیرعمد، بسته به شدت صدمات وارد شده به مقتول، می‌تواند شامل حبس، جزای نقدی، یا شلاق باشد.
• شبه‌عمد ناشی از تخلفات رانندگی:
در صورتی که تخلفات رانندگی منجر به صدمات بدنی غیرعمد شود، مرتکب به مجازات شبه‌عمد محکوم می‌شود. مجازات شبه‌عمد، بسته به شدت صدمات وارد شده به مجروح، می‌تواند شامل حبس، جزای نقدی، یا شلاق باشد.
• خطای محض ناشی از تخلفات رانندگی:
در صورتی که تخلفات رانندگی منجر به صدمات بدنی یا مالی شود، اما مرتکب دارای قصد و علم به وقوع حادثه نباشد، مرتکب به مجازات خطای محض محکوم می‌شود. مجازات خطای محض، بسته به میزان خسارت وارد شده، می‌تواند شامل جبران خسارت، حبس، یا جزای نقدی باشد.
انواع جرایم ناشی از تخلفات رانندگی
جرایم ناشی از تخلفات رانندگی، می تواند به انواع زیر تقسیم شود:
• قتل غیرعمد ناشی از تخلفات رانندگی
• صدمات بدنی غیرعمد ناشی از تخلفات رانندگی
• صدمات بدنی ناشی از تخلفات رانندگی منجر به فوت
• تخریب اموال ناشی از تخلفات رانندگی
• سایر جرایم ناشی از تخلفات رانندگی
راه‌های پیشگیری از جرایم ناشی از تخلفات رانندگی:
برای پیشگیری از جرایم ناشی از تخلفات رانندگی، باید اقدامات زیر انجام شود:
• افزایش فرهنگ ترافیک
• افزایش نظارت بر رانندگان
• افزایش مجازات تخلفات رانندگی
برای مجازات رانندگی بدون گواهینامه ، دو نوع مجازات در دو قانون حکم شده است ؛ یکی، در قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات و یکی، در قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی . از این رو، در اینجا مجازات رانندگی بدون گواهینامه را با توجه به این دو قانون، بیان می کنیم :
قانون مجازات اسلامی : مجازات رانندگی بدون گواهینامه در ماده 723 قانون مجازات اسلامی، به این ترتیب مقرر شده است : ” هر کس بدون گواهینامه رسمی، اقدام به رانندگی و یا تصدی وسایل موتوری که مستلزم داشتن گواهینامه مخصوص است ، بنماید و همچنین، هر کس که به موجب حکم دادگاه، از رانندگی وسایل نقلیه موتوری ممنوع باشد به رانندگی وسائل مزبور مبادرت ورزد، برای بار اول، به حبس تعزیری تا دو ماه یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال و یا هر دو مجازات و در صورت ارتکاب مجدد، به دو ماه تا شش ماه حبس محکوم خواهد شد ” .
بنابراین، می بینیم که مجازات رانندگی بدون گواهینامه، برای مرتبه اول، حبس تعزیری تا دو ماه یا جزای نقدی تا صد هزار تومان و یا هر دوی این مجازات ها خواهد بود . البته، مجازات حبس در این قانون، بر اساس بند 1 ماده 3 قانون، وصول برخی از درآمدهای دولت، به جزای نقدی تبدیل می شود .
قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی : به موجب ماده 10 قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی ” در صورتی که راننده، بدون داشتن گواهینامه، مبادرت به رانندگی نماید، وسیله نقلیه، متوقف و راننده به مرجع قضایی معرفی می گردد ” . ضمانت اجرای دیگری که این قانون گذار در این ماده حکم کرده است، توقف وسیله نقلیه می باشد.
اگر کسی گواهینامه با عینک داشته باشد اما هنگام رانندگی عینک خود را نزند بدون گواهینامه محسوب می شود؟
خیر. چنین شخصی بدون گواهینامه محسوب نمی شود. در فرضی که کسی پشت فرمان خودروی خاموش نشسته و بقیه آن را هل می دهند و در این صورت موجب تحقق جرائم مذکور در مواد 714 الی 717 تعزیرات شود، آیا باز هم مشمول این مواد خواهد شد یا نه؟
با توجه به خاموش بودن و کار نکردن موتور، بهتر است بگوییم مشمول نمی گردد.
مجازات رانندگی با گواهینامه تمدید نشده چیست؟
اگر شخصی، گواهینامه موتور سیکلت یا خودرو را همراه خود داشته باشد، اما آن را تمدید نکرده باشد، مشمول مجازات های فوق خواهد شد؟ حکم جرم رانندگی بدون تمدید گواهینامه چیست؟ در پاسخ به این سوال، باید گفت، تمدید نکردن گواهینامه، به معنای نداشتن گواهینامه نیست. در صورت عدم تمدید گواهینامه، صرفا قانون گذار حکم به پرداخت جریمه داده است.
✔نکته :افت قیمت خودرو در تصادف باید گفت اگر در تصادفات رانندگی، اتومبیل شخص خسارت دیده، صفر و یا گران قیمت باشد ، به نحوی که قیمت فروش آن، بعد از تصادف، تفاوت چشمگیری با قبل از تصادف داشته باشد ، مالک اتومبیل، می تواند از راننده مسبب حادثه، تقاضای پرداخت خسارت ناشی از افت قیمت خودرو را داشته باشد.
سوالات متداول❔
▪️جرایم ناشی از تخلفات رانندگی چیست؟
جرایم ناشی از تخلفات رانندگی به جرایمی گفته می شود که در نتیجه تخلف از قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی به وقوع می پیوندد. شما می توانید با کمک وکیل پایه یک دادگستری رضا بهروز در نهایت اطمینان و آرامش، پرونده های ناظر به این جرایم را حل و فصل نمایید. جرایم ناشی از تخلفات رانندگی از رایج ترین جرایمی هستند که ممکن است هر یک از افراد جامعه را درگیر و آن شخص را با تبعات حقوقی و کیفری بسیاری مواجه کند. مواد 714 الی 717 تعزیرات مصوب سال 1375 به این جرایم پرداخته اند.
