حدود

حدود جمع کلمه حد بوده و در اصطلاح لغوی، حد به مفهوم منع می‌باشداز این رو، مجازات حدی به آن دسته مجازات‌هایی می‌گویند که به علت سختی و دشواری که دارند موجب می‌گردند افراد از انجام رفتارهای مغایر با عرف منع و محدود گردند که این مسئله به گونه‌ای مانع از ایجاد جرم می‌گردد.

فقه اسلامی، آیات قرآن، روایات و سیره پیامبران و ائمه منابع تعیین مجازات حدی هستند. بر همین اساس، با مجازات‌های دیگر که قانون‌گذار با در نظر گرفتن جرم شرایط آن و عرف جامعه به تبیین آنها می پردازد.

اینکه از جمله منابع مهم حقوقی کشور ایران فقه اسلامی و منابع شرعی بوده، این امر موجب  تا دایره شمول جرایمی که مستحق حد. در قانون مجازات اسلامی مجازات های اصلی به چهار گروه دسته‌بندی می‌شوند، که از جمله آنها حد است.

مجازات حدی چیست؟

به موجب ماده 14 قانون مجازات اسلامی، مجازات‌ها به چهار گروه حد، قصاص، دیه و تعزیر تقسیم‌بندی می‌گردند. از این رو، حد از جمله انواع مجازات اصلی در این قانون می‌باشد. بر اساس ماده 15 همین قانون، حد به آن مجازاتی اتلاق می‌گردد که: «موجب، نوع، میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مقدس،.» منظور از تعیین مجازات حدی در شرع، افزایش دادن مجازات اشخاص نبوده؛ بلکه هدف از این نوع مجازات بازدارندگی و تربیت مجرم می‌باشد.

نوع و میزان مجازات حدی را قانون‌گذار از قرآن برگرفته است و میزان و نوع آن به همان صورتی می‌باشد که در این کتاب الهی تعریف گردیده است. لذا، قاضی هم حق ندارد کیفیت، نوع و مقدار حدود را تغییر داده و یا مجازات حدی را کمتر کند و یا به صورت کلی از آن چشم پوشی کند.

مطابق با ماده‌ی ۲۱۷ قانون مجازات اسلامی در جرایم موجب حد، مرتکب در صورتی مسئول است که علاوه‌بر داشتن علم، قصد و شرایط مسئولیت کیفری، به حرمت شرعی رفتار ارتکابی نیز آگاه باشد.

بلوغ، عقل، اختیار و آگاهی به موضوع، از شرایط مسئولیت کیفری می‌باشند. بنابراین دیوانه، مست، ساهی (غافل، فراموشکار) و مکره (شخصی که با تهدید یا زور وادار به انجام کاری می‌گردد)، در حدود فاقد مسئولیت کیفری هستند.

در رابطه با حرمت شرعی رفتار ارتکابی نیز می‌توان گفت مرتکب باید بداند و آگاه باشد که شارع مقدس، ارتکاب برخی از اعمال را حرام کرده و برای آنها ضمانت اجرا تعیین نموده است. به بیان ساده‌تر، در تمام جرایم مستوجب حد، شخص باید بداند که رفتارش جرم است و حرمت شرعی دارد، پس اگر نداند که آن عمل حرام است مجازات نمی‌شود.

انواع حدود:

حد اعدام

در رابطه با جرایم زیر حد اعدام اجرا می‌شود:

• زنا:

زنا عبارت است از جماع (نزدیکی) مرد و زنی که علقه‌ی زوجیت (رابطه زوجیت) بین آنها نباشد و از موارد وطی به شبهه نیز نباشد.

مراد از وطی به شبهه آن است که طرفین به گمان وجود رابطه مشروع، با یکدیگر جماع کنند، درحالی که واقعا چنین رابطه‌ای وجود نداشته باشد.

هرگاه طرفین یا یکی از آنها نابالغ باشد، زنا محقق می‌شود، اما نابالغ مجازات نمی‌شود و حسب مورد به اقدامات تأمینی و تربیتی محکوم می‌گردد.

حد زنا در این موارد اعدام است:

• زنا با محارم نسبی که موجب اعدام زانی و زانیه است.

• زنا با زن پدر که موجب اعدام زانی است.

• زنای مرد غیرمسلمان با زن مسلمان که موجب اعدام زانی است.

• زنای به عنف و اکراه از سوی زانی که موجب اعدام زانی است.

لواط:

لواط عبارت است از دخول اندام تناسلی مرد (به اندازه‌ی ختنه‌گاه) در دبر انسان مذکر.

• حد لواط برای فاعل در صورت عنف، اکراه یا دارا بودن شرایط احصان اعدام است.

• حد لواط برای مفعول درهرحال اعدام است.

تفخیذ:

• قرار دادن اندام تناسلی مرد بین ران‌ها یا نشیمنگاه انسان مذکر است.

• در تفخیذ چنانچه فاعل غیرمسلمان و مفعول مسلمان باشد حد فاعل اعدام است.

سب‌النبی:

• هرکس پیامبر گرامی اسلام (ص) یا هر یک از انبیای عظام الهی را دشنام دهد یا قذف نماید ساب‌النبی است و به حد اعدام محکوم می‌شود.

سرقت حدی:

• حد سرقت در مرتبه‌ی چهارم، اعدام است.

محاربه:

• عبارت است از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ترساندن آنها به‌نحوی که موجب ناامنی محیط گردد. یکی از حدود جرم محاربه، اعدام است و قاضی در انتخاب آن مختار است.

افساد فی‌الارض:

• هرکس که به‌طور گسترده مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی، میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها گردد، به‌گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه‌ی فساد یا فحشا در حد وسیع گردد، مفسد فی‌الارض محسوب و به حد اعدام محکوم می‌گردد

بغی:

• گروهی که دربرابر اساس نظام جمهوری اسلامی ایران قیام مسلحانه کنند باغی محسوب و در صورت استفاده از سلاح به اعدام محکوم می‌شوند.

جلد (شلاق زدن)

در رابطه با جرایم زیر حد جلد اجرا می‌شود:

• زناحد زنا برای زانی محصن و زانیه‌ی محصنه‌ رجم است، در صورت عدم امکان اجرای رجم، با پیشنهاد دادگاه صادرکننده‌ی حکم قطعی، چنانچه جرم با بینه ثابت شده باشد، موجب اعدام زانی محصن و زانیه‌ی محصنه و درغیراین‌صورت موجب صد ضربه شلاق حدی است.

• در زنا با محارم نسبی و زنای محصنه، چنانچه زانیه بالغ و زانی نابالغ باشد، مجازات زانیه فقط صد ضربه شلاق حدی است.

• مردی که همسر دائمی دارد، هرگاه قبل از دخول، مرتکب زنا شود حد وی صد ضربه شلاق است.

• حد زنا در مواردی که مرتکب غیرمحصن باشد، صد ضربه شلاق است.

• حد لواط برای فاعل در صورت عدم وجود شرایط احصان صد ضربه شلاق است.

• در تفخیذ، حد فاعل و مفعول صد ضربه شلاق است و فرقی بین محصن و غیرمحصن نیست.

• حد مساحقه صد ضربه شلاق است. مساحقه عبارت است از آنکه انسان مؤنث اندام تناسلی خود را بر اندام تناسلی همجنس خود قرار دهد.

• قوادی عبارت است رساندن دو یا چند نفر برای زنا یا لواط.

• حد قوادی برای مرد ۷۵ ضربه شلاق است.

• حد قذف ۸۰ ضربه شلاق است.

• قذف عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر، هرچند مرده باشد.

• حد مصرف مسکر هشتاد ضربه شلاق است

حد رجم (سنگسار کردن)

حد رجم تنها درمورد جرم زنا قابل‌اعمال است، توضیح آنکه حد زنا برای زانی محصن و زانیه‌ی محصنه‌ رجم است. احصان در هریک از مرد و زن به طریق زیر محقق می‌شود:

• احصان مرد عبارت است از آنکه دارای همسر دائمی و بالغ باشد و درحالی که عاقل و بالغ بوده است، از طریق قُبُل با وی در حال بلوغ جماع کرده باشد و هر وقت بخواهد امکان جماع از طریق قبل را با وی داشته باشد.

• احصان زن عبارت است از آنکه دارای همسر دائمی و بالغ باشد و درحالی که بالغ و عاقل بوده است با او از طریق قبل جماع کرده باشد و امکان جماع از طریق قبل را با شوهر داشته باشد.

صلب

• یکی دیگر از انواع حدود جرم محاربه صلب است که قاضی در انتخاب آن مختار است.

 قطع دست

• یکی از انواع حدود جرم محاربه قطع دست راست و پای چپ است که قاضی در برگزیدن آن مختار است.

• حد سرقت در مرتبه‌ی اول قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهای آن است، به‌طوری که انگشت شست و کف دست باقی بماند و در مرتبه‌ی دوم قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی است، به‌نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی بماند.

تبعید

درمورد جرایم زیر حد تبعید اعمال می‌شود:

• هرگاه مردی که همسر دائم دارد، قبل از دخول مرتکب زنا گردد، حد وی صد ضربه شلاق، تراشیدن موی سر و تبعید به مدت یک سال قمری است.

• یکی از انواع حدود مربوط به جرم محاربه تبعید است و قاضی در انتخاب آن مختار است.

نحوه اعمال مجازات حدی:

علاوه بر قانون مجازات اسلامی، اعمال مجازات حدی به موجب آیین نامه اجرای احکام حدود مصوب سال 1398، صورت می‌پذیرد. کلیه مجازات‌های حدی بر حسب شرع پیش بینی گردیده‌اند. از این‌ رو، قاضی نه حق کاهش دادن آن را دارد و نه می‌تواند آن را افزایش دهد.

✔نکته : نکته قابل توجهی که وجود دارد این است که نحوه اعمال شلاق تعزیری و نحوه اعمال شلاق حدی با یکدیگر متفاوت هستند. بر اساس ماده 265 قانون مجازات اسلامی، شلاق حدی تعدادی معین است. و به این خاطر که به موجب شرع تعیین گردیده، قاضی حق ندارد میزان آن را کم کند. علاوه بر این در شلاق حدی، در صورتی که ضربه به غیر از محل اصابت کند، ضارب مسئول نخواهد بود. لیکن در شلاق تعزیری تعیین مقدار با قاضی است و همچنین اصابت ضربه به دیگر قسمت‌های بدن مرتکب موجب می‌گردد ضارب مسئول باشد.

به استناد ماده 136 آیین نامه اجرای احکام حدود، در رابطه با نحوه اجرای تبعید چنین مقرر گردیده است. که: «قاضی اجرای احکام کیفری، محکوم را برای اجرای حکم تبعید. یا نفی بلد، احضار و مفاد حکم و محلی که باید در آن اقامت داشته باشد را با تنظیم صورت‌ مجلس، به وی تفهیم می‌‌کند.»

بر اساس ماده 40 آیین نامه مذکور. «مجازات‌های اعدام و قصاص نفس به صورت حلق آويز و از طريق طناب دار و يا به شيوه. ديگری كه كم‌ترين آزار را برای محكوم داشته باشد، اجرا می‌شود.»

بر اساس ماده 1 همین آیین نامه: «قطع هر يک از اعضای بدن در جرايم حد با رعايت شرايط قانوني صورت می‌پذیرد.» به عنوان مثال بر اساس ماده 96 همین آیین نامه. «در صورتی که به تشخيص پزشكی قانونی گرمی يا سردی هوا موجب سرايت زخم گردد، قطع عضو بایستی در هوای معتدل صورت گيرد.»

شرایط اجرای مجازات حدی چیست؟

بر اساس ماده 217 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. «در جرایم موجب حد مرتکب در صورتی مسئول است که علاوه بر داشتن علم. قصد و شرایط مسئولیت کیفری به حرمت شرعی رفتار ارتکابی نیز آگاه باشد.» به این معنی که مرتکب جرم، علاوه بر آنکه می‌بایست. عاقل و بالغ باشد، بایستی بداند جرمی که صورت. نه تنها برای او مسئولیت کیفری به همراه خواهد داشت، بلکه یک کار حرام شرعی هم می‌باشد.

لذا، در صورتی که جرمی با مجازات حدی همچون سرقت یا زنا اتفاق افتاده. و متهم مدعی شود که در انجام جرم علم و عمد نداشته است. و یا مدعی شود که با اجبار شکنجه و تهدید اقرار نموده است. در شرایطی که قاضی احتمال دهد متهم واقعیت را بیان می‌کند. ادعای متهم را بدون آنکه الزامی به حضور شاهد و سوگند باشد قبول کرده و مجازات حدی اعمال نخواهد شد.

بر اساس ماده 219 قانون مجازات اسلامی:«دادگاه حق ندارد کیفیت، نوع و میزان حدود شرعی را تغییر یا مجازات را تقلیل دهد یا تبدیل یا ساقط کند. این مجازات ها تنها از طریق توبه و عفو به کیفیت مقرر در این قانون، قابل سقوط، تقلیل یا تبدیل است.»

شرط دیگر به منظور اجرای مجازات حدی، این می‌باشد که فعل ارتکابی مرتکب، الزاما در حوزه جرایم موجب حد واقع گردد. قانون مجازات اسلامی یازده جرم حدی را تعریف کرده است. که دربرگیرنده زنا، لواط، تفخیذ، مساحقه، قوادی، قذف، سب نبی، مصرف مسکر، سرقت، محاربه، بغی و افساد فی الارض می‌گردد. در رابطه با جرایم حدی که در قانون مجازات هم از آنها اسمی به میان نیامده است. به موجب منابع معتبر اسلامی و فتاوای معتبر، حکم قضیه صادر می‌گردد.

سخن آخر جرایم حدی

از جمله انواع مجازات‌های اصلی در قانون مجازات اسلامی مجازات حدی است. مجازات‌های حدی، به آن نوع از مجازات‌هایی اتلاق می‌گردد. که میزان و نوع آنها در فقه اسلامی تعیین و بر اساس همان مجازات تعیین . به منظور مجازات مرتکب وی حتما بایستی بالغ و عاقل باشد و آگاه باشد که فعل ارتکابی وی از حرمت شرعی برخوردار است. نحوه اعمال مجازات‌های شرعی، به موجب آیین نامه اجرای احکام حدود مصوب 1398 است.
نوع و میزان مجازات حدی را قانون‌گذار از قرآن برگرفته است و میزان و نوع آن به همان صورتی می‌باشد. که در این کتاب الهی تعریف گردیده است. لذا، قاضی هم حق ندارد کیفیت، نوع و مقدار حدود را تغییر. و یا مجازات حدی را کمتر کند و یا به صورت کلی از آن چشم پوشی کند. کلیه مجازات‌های حدی بر حسب شرع پیش بینی گردیده‌اند. از این‌ رو، قاضی نه حق کاهش دادن آن را دارد و نه می‌تواند آن را افزایش دهد.

سوالات متداول❔

جهت پیگیری مسائل و مشکلات حقوقی و کیفری خود، حتما با وکیل یا کارشناس حقوقی مشورت و همفکری نماییدچراکه با تجربه و دانش متخصصین میتوان در جهت بهتر به نتیجه رسیدن موضوع گام برداشت وکیل رضا بهروز شما را به بهترین نحوممکن در پرونده های خود یاری میکند تا به نتیجه مورد نظر در پرونده های خود برسید با ما در تماس باشید09128892520📞