حجر

حجر:

حجر در لغت به معنای منع و بازداشتن است. در اصطلاح فقهی و حقوقی، حجر به وضعیتی گفته می‌شود که در آن شخص از تصرف در اموال و حقوق مالی خود منع می‌شود. این منع می‌تواند به دلیل عدم اهلیت فرد یا برای حفظ منافع دیگران باشد.

انواع حجر :

با توجه به نوع ممنوعیت شخص درتصرفات خویش و میزان آن می‌توان تقسیمات زیر را برای حجر ارائه نمود.

. حجر عام :

منظور از حجر عام آن است که شخص به طور کلی از اجرای حق و انجام دادن اعمال حقوقی ممنوع باشد مثل حجر مجنون که حجر عام است چرا که دیوانه در کلیه امور خود ممنوع از تصرف است و به علت فقدان اراده، هیچ گونه عمل حقوقی، چه عقد باشد چه ایقاع، نمی‌تواند انجام دهد. جنون در حقوق ایران به هر درجه که باشد باعث می‌شود که شخص نتواند اهلیت استیفا داشته باشد. طبق ماده 1211 قانون مدنی جنون به هر درجه که باشد موجب حجر است.

. حجر خاص :

منظور از حجر خاص، آن است که شخص از پاره‌ای از تصرفات خود ممنوع باشد نه همه آن‌ها، مثل حجر سفیه که حجر خاص است چرا که حجر و ممنوعیت تصرف او، محدود به امور مالی است.

(معاملات و تصرفات غیر رشید در اموال خود نافذ نیست مگر با اجازۀ ولی یا قیم او اعم از اینکه این اجازه قبلاً داده شده باشد. یا بعد از انجام عمل) (مفاد ماده 1214 قانون مدنی)
بنابراین شخص سفیه می‌تواند در امور غیر مالی خود مثل طلاق، تصمیم بگیرد. همچنین حجر اشخاص تاجر ورشکسته نیز، حجر خاص است چرا که محدود به تصرفات مالی است که به زبان طلبکاران باشد.

. حجر حمایتی :

در حجر حمایتی، منظور قانونگذار، حمایت از محجور است که او را در مقابل دیگران تحت حمایت خود قرار دهد، تا اینکه دیگران از حجر و وضعیت او سوء استفاده نکنند.
مثلاً در حجر صغیر، مجنون و غیر رشید، قانونگذار بدلیل اختلال یا نقص قوای دماغی و به جهت اینکه آن‌ها قادر به ادارۀ امور خود به طور کامل نیستند، بعضی از محدودیتی‌ها را نسبت به آنان و کسانی که با آنان تعامل دارند، اعمال نموده است.

(هرگاه کسی مالی را به تصرف صغیر غیر ممیز و یا مجنون بدهد، صغیر یا مجنون مسئول ناقص یا تلف شدن آن مال نخواهد بود.)

(مفاد ماده 1215 قانون مدنی)

. حجر سوء ظنی :

ولی در حجر سوء ظنی، منظور قانونگذار، حمایت از دیگران است در مقابل محجور، مثل حجر تاجر ورشکسته که محدودیت قانونگذار برای تاجر ورشکسته، بدلیل حمایت از طلبکاران می‌باشد.

. حجر قانونی :

منظور از حجر قانونی این است که قانون مستقیماً آن شخص را محجور می‌داند مثل:
اشخاص ذیل محجور و از تصرف در اموال و حقوق مالی خود ممنوع هستند: (مفاد ماده1207 قانون مدنی)
1. صغار

2. اشخاص غیر رشید

3. مجانین

. حجر قضایی :

منظور از حجر قضائی این است که حکم توسط دادگاه صادر شده باشد؛ مثل حجر تاجر ورشکسته که پس از احراز شرایط ورشکستگی توسط دادگاه صادر می‌شود.

. حجر مبتنی بر نقص اراده :

گاهی حجر به علت نبود قوه درک، شعور و اراده است که اصلاً شخص محجور، فاقد قوای دماغی سالم است مثل مجنون و گاهی حجر به علت نقص در قوای دماغی یا عدم کفایت اراده است؛ مثل حجر صغیر ممیز یا سفیه.

. حجر در امور مالی و غیرمالی :

گاهی حجر و ممنوعیت تصرف شخص، فقط در امور مالی است مثل حجر سفیه که در امور غیر مالی نمی‌باشد و فقط در امور مالی است که عقل معاش ندارد و گاهی حجر هم شامل امور مالی و هم غیر مالی است مثل حجر صغیر و مجنون که عام است.

. حجر مغیّی و حجری غیر مغیی :

گاهی حجر محدود به زمان خاصی است مثل حجر صغیر که پس از رسیدن به سن بلوغ و رشد، مرتفع می‌شود. ولی گاهی غایت معنی ندارد مثل حجر مجنون که معلوم نیست که برطرف می‌شود یا نه و تا کی ادامه دارد.

انواع حجر در فقه و حقوق اسلامی :

حجر قانونی (قهری) :

حجر قانونی به مواردی اطلاق می‌شود که بدون نیاز به حکم دادگاه و به صورت خودکار اعمال می‌شود. این نوع حجر شامل موارد زیر است

صغر سن :

. تعریف افراد زیر سن قانونی (معمولاً 18 سال) محجور محسوب می‌شوند.

. علت عدم بلوغ فکری و جسمی برای انجام معاملات و تصمیم‌گیری‌های مالی.

. آثار تمام معاملات صغیر غیرنافذ است، مگر با اجازه ولی یا قیم.

. رفع این موضوع با رسیدن به سن قانونی و احراز رشد.

جنون :

. تعریف اختلال عقلی که مانع درک و تشخیص صحیح امور می‌شود.

. علت ناتوانی در تصمیم‌گیری صحیح و حفاظت از منافع خود.

. آثار بطلان تمام معاملات و اقدامات حقوقی مجنون.

. رفع حجر با بهبودی کامل و تأیید پزشکی قانونی.

 سفه :

. تعریف ناتوانی در مدیریت صحیح امور مالی، علی‌رغم سلامت عقلی در سایر امور.

. علت حفاظت از اموال فرد و جلوگیری از ضرر مالی.

. آثار محدودیت در انجام معاملات مالی، نیاز به تأیید ولی یا قیم.

. رفع حجر با احراز رشد مالی و تصمیم دادگاه.

حجر قضایی (حکمی) :

حجر قضایی به مواردی اطلاق می‌شود که نیاز به حکم دادگاه دارد و شامل موارد زیر است

. ورشکستگی :

. تعریف ناتوانی تاجر در پرداخت دیون و تعهدات مالی.

. علت حفظ حقوق طلبکاران و جلوگیری از تضییع اموال.

. آثار منع تاجر از دخالت در امور مالی، تعیین مدیر تصفیه.

. رفع حجر با پرداخت دیون یا توافق با طلبکاران و حکم دادگاه.

. بیماری‌های منجر به اختلال در قوای دماغی :

. تعریف بیماری‌هایی که باعث اختلال در تصمیم‌گیری‌های مالی می‌شوند.

. علت حفاظت از منافع بیمار و جلوگیری از سوء استفاده دیگران.

. آثار محدودیت در انجام معاملات، تعیین امین موقت یا قیم.

. رفع این موضوع با بهبودی و تأیید پزشکی قانونی و حکم دادگاه.

موارد خاص حجر:

. حجر زن در برخی معاملات :

. در برخی مذاهب فقهی، زن برای انجام برخی معاملات نیاز به اذن شوهر دارد.

. این مورد در قوانین مدنی برخی کشورهای اسلامی متفاوت است.

. حجر مفلس :

. در برخی موارد، فرد بدهکار از تصرف در اموال خود منع می‌شود تا حقوق طلبکاران حفظ شود.

. این نوع حجر معمولاً موقتی است و تا زمان تسویه بدهی‌ها ادامه دارد.

. حجر مرتد :

. در برخی تفاسیر فقهی، فرد مرتد از تصرف در اموال خود منع می‌شود.

. این مورد در قوانین مدنی کشورهای مختلف، تفاسیر متفاوتی دارد.

در چه مواردی حکم حجر گرفته می‌شود؟

حکم محجوریت در پرونده‌های حقوقی، کیفری و خانوادگی کاربردهای فراوانی دارد. یکی از رایج‌ترین نمونه‌های گرفتن حکم حجر برای پدر یا مادر است. با صدور حکم حجر و گرفتن حکم محجوریت مادر یا پدر، آنها از تصرف حقوقی در اموال و دارایی‌های خود منع می‌شوند و فرد دیگری که معمولاً از اعضای خانواده آنها است، به عنوان قیم اموال آنها را اداره می‌کند. معمولاً حکم حجر پدر و مادر به دلیل کهولت سن یا ابتلای آنها به بیماری‌هایی مانند سکته مغزی و یا آلزایمر صادر می‌شود که آنها را به افراد غیررشید یا مجنون تبدیل می‌کند.

یکی دیگر از نمونه‌های گواهی حجر، گرفتن حکم محجوریت پدر برای اثبات عدم صلاحیت او جهت قیمومت فرزند است.

مطابق با ماده 15 قانون حمایت از خانواده مصوب سال 1353: (طفل صغیر تحت ولایت قهری پدر خود است. درصورت ثبوت حجر یا خیانت یا عدم قدرت و لیاقت او در اداره‌ امور صغیر یا فوت پدر به تقاضای دادستان و تصویب دادگاه ‌شهرستان حق ولایت به هر یک از جد پدری یا مادر تعلق می‌گیرد؛ مگر اینکه عدم صلاحیت آنان احراز شود که در این صورت حسب‌ مقررات اقدام به نصب قیم یا ضم امین خواهد شد. دادگاه در صورت ‌اقتضا اداره امور صغیر را از طرف جد پدری یا مادر تحت نظارت‌ دادستان قرار خواهد داد.)

مراحل اخذ حکم محجوریت چیست؟

برای ارائه دادخواست و مدارک مربوط به محجوریت یک فرد باید اول از همه به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک مراجعه کنید تا دادخواست شما ثبت شود. پس از آن، محجور به پزشکی قانونی معرفی خواهد شد تا در آنجا معاینه و بررسی شود.

سوالات پزشک قانونی برای حکم محجوریت طوری طراحی شده‌اند که پزشک متخصص بتواند از طریق آنها شرایط گرفتن حکم محجوریت برای یک فرد را بسنجد. این سؤالات معمولاً درباره تصمیم‌گیری فرد درباره اموال و دارایی‌هایش هستند. نمونه‌هایی از سؤالات پزشکی قانونی برای صدور حکم محجوریت عبارت‌اند از:

اگر در خیابان مقداری پول پیدا کنید، با آن چه خواهید کرد؟

اگر صد میلیارد تومان داشته باشید، این پول را خرج چه کارهایی می‌کنید؟

اگر همسر یا فرزندتان به شما بگوید که خانه یا ماشینت را به نام من بزن، آیا این کار را انجام می‌دهید؟

این سؤالات بسته به شرایط فرد، نوع محجوریت او و مسائلی مانند آن متفاوت خواهند بود. بنابراین، نباید تصور کنید که سؤالات پزشکی قانونی برای صدور حکم حجر در تمام موارد یکسان است.

پس از تأیید حجر فرد توسط پزشکی قانونی، دادگاه خانواده موضوع را طبق ماده 57 قانون امور حسبی بررسی کرده و حکم محجوریت را صادر می‌کند. بر اساس این ماده قانونی: (در رسیدگی به درخواست حجر دادگاه نسبت به اشخاصی که مجنون یا سفیه معرفی شده‌اند هرگونه تحقیقی که لازم بداند به ‌عمل می‌آورد و می‌تواند اشخاصی که اطلاعات آنها را قابل استفاده بداند احضار نموده و یا برای تحقیق از اشخاص نامبرده نماینده بفرستد و پس از رسیدگی و تحقیقات لازم و احراز حجر حکم به حجر می‌دهد و در صورت عدم احراز حجر درخواست حجر را رد می‌نماید.)

در مرحله بعدی، مطابق با ماده 65 همین قانون برای محجور قیم تعیین می‌شود. قیم از افرادی که برای این کار اعلام آمادگی کرده‌اند یا وراث فرد تعیین می‌شود. البته، پیش از اینکه فردی به عنوان قیم انتخاب شود، به دستور دادگاه تحقیقات محلی انجام خواهد شد تا از صلاحیت او برای قیمومت محجور اطمینان حاصل شود.

مدارک لازم برای حکم حجر چیست؟

برای صدور حکم حجر یا رفع آن باید مدارک لازم و دادخواست را به این دادگاه تقدیم کرد. مدارکی که برای صدور حکم حجر به آنها نیاز دارید، عبارت‌اند از:

مدارک هویتی فرد محجور

مدارک هویتی قیم فرد محجور یا کسی که برای این کار دادخواست ارائه داده است

مدارک و اسناد درمانی و پزشکی که محجوریت فرد را ثابت می‌کنند

استشهادیه محلی

گواهی فوت فرد محجور در مواردی که دادخواست صدور گواهی محجوریت پس از فوت او ارائه می‌شود

وظایف ولی یا قیم محجور چیست؟

مدیریت امور مالی محجور

حفظ و نگهداری اموال محجور

انجام معاملات به نفع محجور

ارائه گزارش دوره‌ای به دادگاه

رعایت مصلحت و غبطه محجور در تمام تصمیمات

رفع حجر در چه زمانی امکان دارد؟

. در مورد صغار با رسیدن به سن قانونی و احراز رشد

. در مورد مجانین با بهبودی و تأیید پزشکی قانونی

. در مورد سفیه با احراز رشد و تصمیم دادگاه

. در مورد ورشکسته با پرداخت دیون یا توافق با طلبکاران

اعتراض به حکم حجر به چه صورت است؟

ممکن است پس از صدور حکم حجر، فرد محجور با معالجه و درمان اهلیت لازم برای انجام معاملات و تصرف در اموال و دارایی‌های خود را پیدا کند یا حتی به صدور این حکم معترض باشد.

مطابق با ماده 66 قانون امور حسبی: دادستان و محجور و قیم محجور نسبت می‌توانند به تصمیمات دادگاه در موارد زیر پژوهش بخواهند. اگر قیم متعدد باشد هر یک از آنها حق پژوهش دارند:

حکم حجر

حکم بقاء حجر

رفع حجر

رد درخواست حجر

رد درخواست بقاء حجر

رد درخواست رفع حجر

اعتراض ثالث در خصوص تعیین تاریخ شروع حجر قابلیت استماع و پذیرش را دارد و لازم نیست اعتراض به حکم حجر صادره باشد تا در قالب اعتراض ثالث پذیرفته شود.

 آیا ابطال حکم حجر وجود دارد؟

رفع حجر نیز همان‌طور که اشاره کردیم، با درمان و معالجه فرد امکان‌پذیر است. برای صدور حکم رفع حجر فرد نیز باید دادخواستی همراه با مدارک و شواهد نشان‌دهنده رفع حجر او به دادگاه تقدیم شود. در این صورت، موضوع به دستور مقامات قضایی در پزشکی قانونی ارزیابی می‌شود. پس از آن نیز دادگاه صالح طبق ماده 57 قانون امور حسبی موضوع را بررسی می‌کند و حکم رفع حجر فرد را صادر می‌کند

حکم حجر بعد از فوت متوفی وجود دارد؟

سؤالی که ممکن است درباره صدور حکم محجوریت مطرح شود این است که آیا امکان صدور حکم حجر متوفی وجود دارد؟ اگر به عنوان مثال، فردی به دلیل ابتلا به بیماری یا کهولت سن خانه‌اش را به دیگری بفروشد، آیا ورثه او می‌توانند پس از فوت گواهی حجر او را بگیرند تا معامله انجام شده به واسطه عدم اهلیت پدر یا مادر باطل اعلام شود؟

در پاسخ به این سؤال، باید گفت بله، می‌توان حکم محجوریت فردی را پس از فوت او برای ابطال سند صادر شده در یک معامله گرفت. به این ترتیب، در فرض مطرح شده، اگر وراث با ارائه مدارک و شواهد کافی بتوانند ثابت کنند که پدر یا مادر آنها در زمان معامله محجور بوده و آنها نیز از این معامله اطلاع نداشتند، معامله در دادگاه باطل اعلام خواهد شد.

نکات مهم:

تفاوت در آثار حقوقی هر نوع از این موضوع  آثار حقوقی خاص خود را دارد و میزان محدودیت در تصرفات مالی متفاوت است.

نقش دادگاه در حجر قضایی، نقش دادگاه در تشخیص و صدور حکم بسیار مهم است.

قابلیت رفع تمام انواع آن قابل رفع هستند، اما شرایط و روند رفع این مساله در هر مورد متفاوت است.

حمایت قانونی در تمام انواع این موضوع، هدف اصلی حمایت از فرد محجور و حفظ حقوق دیگران است.

تعیین نماینده قانونی در اکثر موارد حجر، یک نماینده قانونی (ولی، قیم یا امین) برای مدیریت امور مالی محجور تعیین می‌شود.

تفاوت‌های فقهی و قانونی برخی انواع آن ممکن است در فقه و قانون تفاسیر متفاوتی داشته باشند.

نمونه دادخواست صدور حکم حجر :

نمونه دادخواست حکم حجر به این ترتیب است:

«ریاست محترم دادگاه خانواده شعبه …

با سلام و احترام

استحضار عالی می‌رساند که آقا/خانم… که دارای نسبت… با اینجانب می‌باشد با توجه به شرایط ذهنی قادر به اداره امور خود نیست که مدارک پزشکی در این خصوص به پیوست تقدیم می‌گردد و درخواست تحقیقات مقتضی در این زمینه را دارم. لذا با عنایت به مراتب فوق تقاضای رسیدگی و صدور حکم حجر وی و متعاقباً تعیین قیم برای وی را دارم.

سوالات متداول?

حجر قانونی چیست؟

حجری که بدون نیاز به حکم دادگاه و به صورت خودکار اعمال می‌شود، مانند صغر سن و جنون.

سفیه کیست؟

فردی که در امور مالی خود تدبیر ندارد و اموالش را به صورت غیرعقلانی مصرف می‌کند.

چه زمانی حجر صغیر برطرف می‌شود؟

با رسیدن به سن قانونی (معمولاً 18 سال) و احراز رشد.

تفاوت اصلی حجر قانونی و قضایی چیست؟

حجر قضایی نیاز به حکم دادگاه دارد، اما حجر قانونی به صورت خودکار اعمال می‌شود.

آیا این موضوع ورشکسته دائمی است؟

خیر، با پرداخت دیون یا توافق با طلبکاران و حکم دادگاه قابل رفع است.

چرا مجنون محجور می‌شود؟

به دلیل ناتوانی در تصمیم‌گیری صحیح و حفاظت از منافع خود.

نقش قیم در مورد محجورین چیست؟

قیم مسئول مدیریت امور مالی و حقوقی محجور است و از منافع او محافظت می‌کند.

صدور حکم حجر به منظور محدود کردن اختیارات افراد محجور در امور غیر مالی و به ویژه امور مالی انجام می‌شود. شرایط صدور حکم حجر شامل اثبات محجوریت فرد می‌شود که توسط ارائه مدارک و شواهد مربوط به وضعیت روانی و اجتماعی او انجام می‌پذیرد. این حکم به منظور حفاظت از حقوق و اموال افراد محجور اجرا می‌شود.

برای کسب اطلاعات بیشتردر مورد محجور و حکم حجر و انجام مشاوره حقوقی در این زمینه می توانید با وکیل پایه یک دادگستری رضا بهروز در ارتباط باشید 09128892520

#وکیل حقوقی

#وکیل محجور

#وکیل حکم حجر

#وکیل تهران