بازداشت چیست؟
بازداشت در لغت، به معنای «منع، ممانعت، حبس، توقیف و زندان» آمده است. در اصطلاح حقوقی، بازداشت متهم عبارت است از سلب آزادی متهم و زندانی کردن او در قسمتی از تحقیقات مقدماتی توسط مقام قضایی صالح.
با توجه به اصل سی و دوم قانون اساسی که مقرر می‌دارد: «هیچکس را نمی‌توان دستگیر کرد، مگر به حکم و ترتیبی که قانون معین می‌کند…»
چنانچه مامور اجرای قانون بدون مجوز قانونی از مقام صالح، اقدام به دستگیری و بازداشت فردی کند، مرتکب عمل «بازداشت غیرقانونی» شده است
بازداشت غیر قانونی؟
آزادی رفت و آمد از حقوق طبیعی هر انسانی است که در قانون اساسی ایران نیز در اصول ۲۲، ۳۲ و ۳۳ اشاره قرار گرفته است. جرم بازداشت و یا توقیف غیرقانونی در ماده ۵۸۳ قانون تعزیرات مورد جرم انگاری قرار گرفته است این ماده مقرر می دارد؛” هرکس از مقامات یا مامورین دولتی یا نیروهای مسلح یا غیر آن ها ، بدون حکمی از مقامات صلاحیتدار در غیر مواردی که در قانون جلب یا توقیف اشخاص را تجویز نموده شخصی را توقیف یا حبس کند یا عنفا در محلی مخفی نماید به یک تا سه سال حبس یا جزای نقدی از ۶ تا ۱۸ میلیون ریال محکوم خواهد شد.”
بازداشت غیرقانونی صرفا توسط پلیس صورت میگیرد و با وجود اینکه قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال 1392 امر کرده است که پلیس نمیتواند افراد را بدون دستور مقام قضائی برای بیش از 24 ساعت بازداشت کند و پلیسی که این قانون را رعایت نکند مرتکب جرم بازداشت غیرقانونی شده است اما این جرم از سوی افراد عادی نیز قابل تحقق میباشد.
موارد بازداشت قانونی؟
مواردی که قانونگذار اجازه بازداشت افراد را به ضابطین داده است، این اجازه بسته به این که جرم مشهود یا غیرمشهودی صورت گرفته باشد متفاوت است.
تنها در جرایم مشهود است که ضابط میتواند بدون دستور مقام قضایی، اقدام به بازداشت متهم کند.
منظور از جرم مشهود جرمی است که در مرئی و منظر ضابطان دادگستری واقع شود یا ماموران یاد شده بلافاصله در محل وقوع جرم حضور یابند یا آثار جرم را بلافاصله پس از وقوع مشاهده کنند.
در این‌گونه جرایم اختیارات گسترده‌ای به ضابطین دادگستری اعطا شده است البته این امر منوط به آن است که اولا جرم مشهودی رخ داده باشد و ثانیا قرائن و امارات قوی مبنی بر ارتکاب جرم توسط متهم وجود داشته باشد.
جرم بازداشت یا توقیف، زمانی به عنوان جرم مصداق پیدا می‌کند که بازداشت غیرقانونی صورت گرفته باشد.
بنابراین اولا هیچکس حق بازداشت دیگری را ندارد، دوما تنها ضابطین عام و در مواردی استثنایی، ضابطین خاص حق بازداشت متهمین را دارند، سوما حق بازداشت بدون اخذ دستور از مقام قضایی تنها در صورت وقوع جرم مشهود و وجود قرائن و امارات انتساب جرم به متهم وجود دارد.
همچنین ضابطین در جرایم مشهود، در صورتی که دستوری از مقام قضایی صالح صادر شده باشد، اجازه دارند اقدام به بازداشت کنند.
در صورتی که شخص اجازه بازداشت نداشته باشد، در صورت وجود سایر شرایط، به مجازات مندرج در ماده ۵۸۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) محکوم میشود.
دومین اقدامی که عنصر مادی جرم ماده ۵۸۳ را تشکیل می‌دهد، حبس غیرقانونی اشخاص است.
حبس ممکن است در زیرزمین خانه شخصی یا کلبه روستایی یا بازداشتگاه موقت دادگستری یا محبس و زندان یا تبعیدگاه یا کانون اصلاح و تربیت اطفال یا هر مکان دیگری باشد.
در مقام مقایسه با توقیف، حبس اولا به مدت طولانی‌تر ادامه می‌یابد، ثانیا حبس نیاز به مکان خاص دارد یعنی لازم است که آزادی رفت و آمد فرد با قرار گرفتن در یک محل خاص از وی سلب شده باشد.
سومین مصداقی که در ماده ۵۸۳ برای عمل مرتکب جرم بازداشت غیرقانونی برشمرده شده، «اخفاء به عفت» است. در اصطلاح حقوقی اخفاء به عنف «محفوظ داشتن کسی بر خلاف میل او در محلی دور از انظار دیگران است به نحوی که نتواند از آن محل خارج شود.»
عنصر قانونی جرم بازداشت غیرقانونی؟
جرم بازداشت غیرقانونی در ماده 583 بخش تعزیرات مصوب سال 1375 قانون مجازات اسلامی جرم‌انگاری شده است که بدین شرح است که هر کس از مامورین دولتی یا نیروهای مسلح یا غیر آنها ، بدون حکمی از مقامات صلاحیتدار ، در غیر مواردی که در قانون ، جلب یا توقیف اشخاص را تجویز نموده ، شخصی را توقیف یا حبس کند یا به زور در محلی مخفی نماید ، به یک تا سه سال حبس یا جزای نقدی محکوم خواهد شد
شرایط جرم بازداشت غیرقانونی :
مرتکب این جرم هر کس میتواند باشد و محدود به مامورین دولتی نیست . اقدام مرتکب نسبت به توقیف ، حبس یا اخفای دیگری باید بدون رضایت وی و بدون وجود مجوز باشد. این جرم یک جرم مستمر و عمدی است .
تفاوت توقیف و حبس چیست؟
وکیل رضا بهروز متخصص پرونده های کیفری : حبس کردن معمولا برای مدت طولانی‌تر و در داخل مکان معین و محصوری انجام میشود. در توقیف لزوما فرد در مکان محصوری نگه داشته نمیشود بنابراین کسی که با اتخاذ عنوان مجعول ، سرنشینان خودرویی را به بهانه بازرسی خودرو آنها ، مدتی در کنار خیابان نگاه داشته و اجازه رفتن به آنها نمیدهد ، مرتکب توقیف غیرقانونی شده است .
تفاوت مخفی کردن و حبس کردن چیست؟
در مخفی کردن دور نگاه داشتن قربانی از دید دیگران مدنظر مرتکب میباشد و این کار لزوما در محل بسته و محصوری انجام نمیشود مثل اینکه کسی فرزند صغیر دیگری را داخل خانه خود نگه دارد بدون اینکه خانه‌اش لزوما قفل و بست محکمی داشته باشد.
انگیزه در جرم بازداشت غیرقانونی چیست؟
انگیزه‌ی مرتکب در مسئولیت کیفری وی موثر نیست . مثل اینکه معلمی دانش‌آموزی را برای مجبور کردن او به درس خواندن ، اقدام به محبوس کردن وی نماید یا کارفرمایی که به قصد جلوگیری از نقض قرارداد کار توسط کارگر در را به روی وی می‌بندد تا مانع خروج وی از کارگاه شود ، علیرغم برخورداری از انگیزه خوب ، مرتکب جرم شده‌اند.
تخفیف مجازات مرتکب بازداشت غیرقانونی؟
اگر مرتکب قبل از آنکه تعقیب شود ، شخص توقیف شده را رها کند یا اقدام لازم جهت رها شدن وی بعمل آورد ، در صورتی که شخص مزبور را بیش از 5 روز توقیف نکرده باشد ، مجازات او خفیف‌تر میشود.
تشدید مجازات چیست؟
چنانچه مرتکب ، توقیف‌شده یا محبوس‌شده یا مخفی‌شده را تهدید به قتل نموده یا شکنجه و آزار بدنی وارد آورده باشد ، مجازات او شدید‌تر خواهد شد .
