تفاوت دیگری که بین افترا و توهین وجود دارد این است که در توهین اثبات صحت آنچه به طرف مقابل نسبت داده شده است رافع مسئولیت کیفری مرتکب نخواهد بود بنابراین کسی که دیگری را احمق کودن یا نادان خطاب می‌کند نمی‌تواند به استناد بهره هوشی پایین طرف مقابل از مسئولیت کیفری ناشی از توهین بگریزد.

باید به یاد داشت جرم افترا از زمره جرایم مادی صرف و یا جرایم غیر عمدی نمی‌باشد و وجود سوء نیت برای محکوم کردن مرتکب لازم است یعنی مفتری باید (عمد در انتساب نادرست عمل مجرمانه) به طرف مقابل داشته باشد.به عبارت دیگر مفتری باید:

• نسبت دادن را عامدانه انجام دهد :

 نه اینکه مثلاً در حالت مستی خواب یا بیهوشی کلمات افترا آمیزی را بر زبان آورد سم به جرم بودن نسبتی که به قانون به قربانی می‌دهد آگاه باشد.بنابراین اگر کسی از جرم بودن ترک انفاق ناآگاه است دیگری را به نفقه دادن به افراد واجب النفقه متهم کند مرتکب جرم افترا نمی‌شود .

• به جرم بودن نسبتی که به قربانی می دهد آگاه باشد.

•باید از دروغ بستن نسبتی که به دیگری می‌دهد آگاه باشد :

پس هرگاه وی به اشتباه تصور کند که دیگری مرتکب جرم شده و در نتیجه به وی نسبتهر مشتری محسوب نخواهد شداز سوی دیگر وجود سوء نیت خاص در مرتکب مثلاً قصد بی آبرو کردن و هتک حیثیت طرف مقابل ضروری نیست و با وجود سه شرط پیش بینی شده جرم افترا محقق می‌شود.

افترا عملی چیست؟

گاه ممکن است کسی به جای آنکه سخن افترا آمیزی علیه دیگری بر زبان آورد یا مطلب افترا آمیزی را علیه وی منتشر نماید با گذشتن ادوات و اشیا اتهام آور نزد وی او را در مظان اتهام قرار دهد تاثیر منفی این کار بر آبرو و حیثیت قربانی بیش از افترای ساده است و بنابراین مجازات سنگین‌تری نیز برای آن پیش بینی شده به موجب ماده ۶۹۹ قانون تعزیرات:(هر کس عالماً عامدا به قصد متهم نمودن دیگری آلات و ادوات جرم و اشیایی را که نزد یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام و می‌گردد،بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به اوست بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید و در اثر این عمل شخص مجبور تعقیب گردد پس از صدور قرار منع تعقیببرائت قطعی آن شخص به حبس از ۶ ماه تا ۳ سال و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود.) با توجه به ماده ۶۹۹ عناصر مادی و روانی اختراع عملی به شرح زیر است:

• عنصر مادی :

عنصر مادی جرم از سه بخش تشکیل می‌شوند که عبارتند از رفتار فیزیکی مرتکب که گاه به شکل مثبت و گاه به شکل ترک فعل می‌باشد،مجموعه شرایط اوضاع و احوالی که وجود یا فقدان آنها از نظر مقنن برای تحقق جرم مورد نظر ضروری است و نتیجه حاصل از رفتار مرتکب که در جرایم مقید ضروری است.این سه پخش عنصر مادی را به تفکیک مورد بررسی قرار می‌دهیم.

الف)رفتار فیزیکی :

رفتار مرتکب در افترا عملی به شکل یکی از افعال مثبت گذاردن،مخفی کردن و متعلق به قلمداد نمودن است منظور از گذاردانآلات و ادوات جرم یا اشیا اتهام آورد و منزل محل کسب جیب یا اشیا متعلق به دیگری آن است که اموال منقولی مثل اموال مسروقه چاقویی که در جریان قتل مورد استفاده قرار گرفته،سلاح غیر مجاز،مشروبات الکلی،مواد مخدر،ابزار جاسوسی،لباس‌های قربانی تجاوز جنسی و یا جسد مقتول در محل‌های مورد اشاره گذاشته شود. نباید عبارت اشیای متعلق به دیگری را محدود به اشیایی کرد که در تعلق مالکانه دیگری قرار دارد بلکه صرف تعلق عرفی کافی است.مخفی کردن اخص از گذاردن و توام با پنهان کاری است. متعلق به دیگری قلمداد کردن عبارت از آن است که شخص بدون گذاردن یا مخفی کردن اموال در جایی آنها را متعلق به دیگری قلمداد کند.در صورت شرایط دیگر مرتکب این جرم خواهد شد در اینجا نیز منظور از تعلق داشتن تعلق عرفی است در نتیجه در مثال بالا نباید به استناد اینکه مواد مخدر مال محسوب نشده و نمی‌توان آن را در تعلق مالکانه کسی دانست از محکوم کردن متهم به ارتکاب جرم افترا خودداری کرد در ضمن به نظر می‌رسد که متعلق به دیگری قلمداد کردن برخلاف گذاشتن و مخفی کردن نسبت به اموال غیرمنقول نیز صادر می‌کند مثل اینکه کسی با تخریب یک اثر تاریخی ثبت شده آن را متعلق به دیگری قلمداد کند تا شخص بر اساس ماده ۵۵۸ قانون تعزیرات تحت تعقیب قرار گیرد.

ب)شرایط و اوضاع و احوال : 

اولین شرطی که برای تحقق جرم افترا عملی ضروری است احراز ماهیت اتهام آور اشیا و آلات ادواتی است که در منزل محل کسب،جیب یا اشیای متعلق به دیگری گذاشته شده یا پنهان می‌شوند و یا متعلق به او قلمداد می‌گردن، هرگاه ماهیت آن اشیا و آلات به گونه‌ای نباشد که بتواند باعث توجیه اتهام کیفری به طرف مقابل شود بلکه برای مثال صرفاً باعث بدنامی یا ایجاد بدبینی در مردم نسبت به وی گردد این جرم محقق نمی‌شود.شرط دوم آن است که عمل مرتکب باید بدون اطلاع طرف مقابل باشد بنابراین کسی که عالماً اموال مسروقه را از سارق پذیرفته و بعد تحت عنوان سرقت آن اموال تغییر قرار می‌گیرد نمی‌تواند ارتکاب نمی‌تواند مدعی ارتکاب جرم اختراع عملی علیه خود شود با علم و اطلاع اشیا و آلات و ادواتی را از دیگری می‌پذیرد بدون اینکه از ماهیت اتهام آور آنها مطلع باشد.در همین جا لازم به ذکر است که علی رغم به کاربرده شدن واژه‌های جمع آلات ادوات و شدن ماده ۶۹۹ نیازی به این نیست که حتماً از چند شی یا حالت اتهام آور استفاده شود یک فقره هم کفایت می‌کند.

ج)نتیجه حاصله :

افترای عملی یک جرم مقید است و بنا به تصریح ماده ۶۹۹ باید طرف مورد افترا در نتیجه اقدامات مرتکب تحت تعقیب کیفری قرار گیرد و تعقیب وی منتهی به صدور قرار منع تعقیب یا رای برائت قطعی شود تنها پس از حصول این نتیجه می‌توان به تعقیب شخص مفتری پرداخت.

• عنصر روانی :

برای تحقق جرم افترای عملی وجود سوء نیت ضروری است مرتکب بنا به تصریح ماده ۶۹۹ باید عمل خود را عالماً آمدن به قصد متهم نمودن دیگری انجام دهد بنابراین وی باید اولاً در انجام فعل خود عامدانه و قاصدانه عمل کند نه اینکه تحت تاثیر مواد مخدر مشروبات الکلی یا هیپنوتیزم یا در حال خواب و بیهوشی اقدام افترا آمیز خود را مرتکب شده باشد.ثانیا با توجه به قید عالما در این ماده مرتکب باید از ماهیت اتهام آور اشیا و آلات و ادوات مورد بحث آگاه باشد یعنی از سوء نیت خاص برخوردار باشد و قصدش متهم نمودن دیگری باشد بنابراین اگر قاتلی در حال فرار از دست ماموران چاقویی را که برای قتل استفاده کرده است داخل خانه پرتاب کند به دلیل فقدان سوئینت خاص تحت عنوان افترای عملی قابل تعقیب نخواهد بود.

لازم به ذکر است ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی جرم افترای عملی موضوع ماده ۶۹۹ نیز مثل جرم افترای موضوع ماده ۶۹۷ از جمله جرایم دارای ماهیت خصوصی و قابل گذشت است درباره افترای عملی هم برخی از مصادیق خاص آن در قوانین متفرقه جرم‌انگاری کند که از جمله آن می‌توان از ماده ۲۶ قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب ۱۳۷۶ اصلاحیه ۱۳۸۹ نام برد(هرکس به قصد متهم کردن دیگری مواد مخدر یا روانگردان‌های صنعتی غیر دارویی و یا آلات و ادوات استعمال آن را در محلی قرار دهد به حداکثر مجازات همان جرم محکوم خواهد شد.)

مجازات جرم افترا در قانون جدید چیست؟

بر اساس قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، مصوب هزار و سیصد و نود و نه، همچنین، بر اساس قانون مجازات اسلامی جدید که مصوب سال هزار و سیصد و نود و دو بوده و برخی از مواد آن، نیز در سال 99، بعد از تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، اصلاح شده اند، مجازات حبس برخی از جرایم قانون مجازات اسلامی، دچار تغییر و کاهش شدند که حکم مجازات جرم افترا یا تهمت زدن، در افترای عملی نیز یکی از آن ها بود.

ماده 699 قانون مجازات اسلامی جدید، با در نظر گرفتن قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، مجازات افترای عملی را حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه یا شلاق تا 74 ضربه می داند و ماده 697 همین قانون، با در نظر گرفتن قانون کاهش، مجازات افترای قولی را جز در مواردی که افترا، موجب حد بوده، جزای نقدی بیشتر از 6 میلیون تومان تا 24 میلیون تومان مقرر کرده است.

مجازات جرم نشر افتراء چیست؟

نشر افترا، یعنی، کسی، به دیگری، یک عمل مجرمانه را با نشر آن، از طریق روزنامه، جراید و فضای مجازی، نسبت دهد، بدون اینکه توان اثبات افترای خود را داشته باشد. در چنین مواردی، در صورت صدور حکم برائت شخصی که به او، افترا زده شده، قانون گذار، مجازات جرم نشر افترا را پیش بینی کرده است.

مجازات جرم نشر افتراء، براساس قانون مجازات اسلامی جدید، مصوب هزار و سیصد و نود و دو و اصلاحات آن، در سال 99، جزای نقدی درجه شش که معادل 6 تا 24 میلیون تومان است یا حد، در مواردی که افترای زده شده، موجب حد باشد، است.

جهت کسب اطلاع از مجازات جرم نشر اکاذیب که در بسیاری موارد، با جرم نشر افترا، اشتباه گرفته می شود، مطالعه مقاله ای که در زیر، در قسمت در ادامه بخوانید مقاله، آمده است، به علاقه مندان این موضوع، توصیه می شود.

حکم مجازات جرم افترا در قانون مجازات اسلامی:

ماده قانونی حکم مجازات افتراء در قانون مجازات اسلامی، ماده 697 این قانون که در بخش تعزیرات آن، آمده، می باشد. این ماده، در پاسخ به این پرسش که حکم مجازات جرم افتراء چیست؟ مقرر می دارد: مرتکب افترا “….، جز در مواردی که‌ موجب حد است، به جزای نقدی درجه شش، محکوم خواهد شد.” بر اساس این ماده، حکم مجازات تهمت زدن به همسر یا افترا به هر شخص دیگری، در مواردی که حد نداشته باشد، جزای نقدی درجه شش، یعنی، جزای نقدی بیش از 6 میلیون تومان تا 24 میلیون تومان است. 

مجازات جرم افترای عملی در قانون مجازات اسلامی نیز در قسمت آخر ماده 699 این قانون، پیش بینی شده است. این ماده، در خصوص مجازات این جرم، مقرر می دارد: “…، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی متهم، شخص مرتکب، به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه و یا تا 74 ضربه شلاق، محکوم می ‌شود. “

بر اساس این ماده، مجازات جرم افترای عملی، حبس سه ماه تا یک سال شش ماه و یا تا 74 ضربه شلاق، خواهد بود که البته، میزان مجازات حبس این جرم، قبل از تصویب قانون کاهش حبس مجازات تعزیری، شش ماه تا سه سال بود، اما، به موجب این قانون و تبصره ماده 11 آن، در حداقل و حداکثر، به نصف، تقلیل یافت.

توهین چیست؟

توهین  در لغت به معنی سست کردن، خفیف کردن و خوار کردن است.

توهین و فحاشی نه تنها در قانون جرم شناخته شده است که در قرآن و احادیث و روایات بسیار مذموم است و از لحاظ اخلاقی و عرفی بسیار ناپسند می باشد.

انواع توهین؟

• توهین ساده

• توهین مشدده

توهین ساده هر عملی از قبیل فحاشی به کار بردن الفاظ رکیک به شکل گفتار کردار، نوشتار مثل پیامک یا ایمیل و حتی اشارات مختلف و غیرمتعارف دست یا چشم به طور کلی هر عملی که با توجه به شرایط و اوضاع و احوال و فرهنگ یا موقعیت شخص مخاطب تحقیر محسوب شود جزءتوهین می باشد.
بعضی مواقع توهین در قالب عدم انجام یک رفتار جلوه می کند ولی طبق قانون حتماً باید عمل توهین با اتکا به یک رفتار مثبت انجام شود به طور مثال سلام ندادن به عمد هرچند شاید نسبت به جایگاه شخص مخاطب توهین قلمداد شود ولی از نظر کیفری جرم محسوب نمی‌شود.

توهین مشدد خود چند زیرمجموعه دارد، اما به ‌طور کلی شامل اهانت هایی است که در آن برای فرد گناهکار مجازا‌ت سنگین‌ تری در نظر می‌گیرند.

توهین مشدد چیست؟

در بعضی موارد جرم توهین، ساده محسوب نمی شود و در صورت داشتن شرایطی قانون گذار  مجازات آن را تشدید کرده است .

• توهین به مقدسات اسلام:

در ماده‌ی ۵۱۳ قانون تعزیرات بیان شده که اگر شخصی به مقدسات اسلام یا یکی از پیامبران عظیم‌الشأن (ع) یا ائمه اطهار (ع) و یا حضرت فاطمه زهرا (س) توهین کند، درصورتی‌که شامل حکم ساب‌النبی شود (توهین به پیامبر)، اعدام و درغیراین‌صورت به یک تا پنج سال حبس محکوم می ‌شود. در این ماده منظور از مقدسات، تمام آن اشخاص و مکان‌ هایی است که در دین قداست خاصی دارند و محترم شمرده می شوند. در مورد عبارت «عظیم‌الشأن» منظور صرفاً پیامبران اولوالعزم نیست، بلکه شامل تمام پیامبران می ‌شود.

• توهین به رهبری فعلی و قبلی:

قبل از انقلاب اسلامی، توهین به رئیس حکومت یعنی شاه مجازاتی بین سه ماه تا سه سال حبس داشت که پس از انقلاب این حکم درباره‌ی رهبر به ‌عنوان رئیس حکومت منسوخ شد، ولی حکم توهین به مقامات دولتی و حتی مقامات سیاسی خارجی در قانون پیش‌بینی شده بود.
البته در قانون مطبوعات مصوب سال ۱۳۶۴ حکمی درباره‌ی توهین آورده شده بود که به‌طور خلاصه بیان می‌­کرد: نشریه‌ ای که به رهبر یا شورای رهبری اهانت کنند، پروانه اش لغو و مدیرمسئول و نویسنده‌ی مطلب به محاکم صالحه معرفی و مجازات می ‌شوند.
این ماده، مجازات مشخصی را برای خاطیان درنظر نگرفته بود، ولی سرانجام در سال ۱۳۷۵ این خلأ جبران شد و ماده‌ی ۵۱۴ تعزیرات حکم کرد که توهین به مقام رهبری حبس شش ماه تا دو ساله دارد.
در این ماده، برای اینکه شأن شخص اول مملکت حفظ شود، هر نوع توهینی را شامل می شود که این موضوع درباره‌ی مقامات پایین ‌تر صدق نمی کند. البته اگر شخص در حالت نامتعادل روحی (مثل مستی یا هیپنوتیزم یا موارد این‌چنینی) باشد یا اینکه جایگاه طرف مقابل را نداند، این ماده در مورد وی صدق نمی ‌کند.

• توهین به سایر مقامات دولتی ایران:

ماده‌ی ۶۰۹ قانون تعزیرات بیان می کند که اگر شخصی به رؤسای سه قوه، وزرا، یکی از نمایندگان مجلس و به‌طور کلی به یکی از کارکنان دولتی ایران درحین انجام وظیفه اهانت کند، مشمول سه تا شش ماه حبس یا ۷۴ ضربه شلاق و یا پرداخت پنجاه هزار تا یک میلیون ریال وجه نقد است. در توضیح این ماده باید گفت، مثلا اگر شخصی جلوی منزل قاضی‌ای، به‌ دلیل پرونده‌ی قضایی به او توهین کند، شخص اهانت‌کننده شامل قانون فوق است. البته باز هم اگر اهانت کننده از مقام قربانی اطلاع نداشته باشد، ماده‌ی مذکور بر وی جاری نمی­‌شود و قربانی می تواند به‌صورت خصوصی از وی شکایت کند.

• توهین به مقامات سیاسی خارجی:

ماده‌ی ۵۱۷ قانون تعزیرات پیش‌بینی کرده که اگر شخصی به یک مقام سیاسی خارجی که در خاک ایران است، اهانتی کند، به یک تا سه ماه حبس محکوم خواهد شد؛ البته به این شرط که آن کشور هم درباره‌ی مقامات ایرانی نیز چنین قانونی داشته باشد. درغیراین‌صورت، توهین به مقامات آن کشور جرم محسوب نمی‌شود.

توهین و فحاشی در قانون مجازات اسلامی:

در قانون مجازات اسلامی در فصل پانزدهم تعزیرات و مجازات های بازدارنده تحت عنوان «هتک حرمت اشخاص» به موضوع توهین و فحاشی پرداخته شده است.

بر اساس ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی: «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاط رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.»

چه رفتارهایی توهین تلقی می شود؟