عنصر معنوی:

• جاسوسی‌ سیاسی‌:

هدف‌ از جاسوسی‌ سیاسی‌، شناخت‌ گروه‌ها، احزاب‌ سیاسی‌ و نیروهای‌ مؤثر در کشور، فرقه‌های ‌مذهبی‌ و رهبران‌ آنها، مبانی‌ آنها و روابط این‌ نهادها با هم و ایجاد تفرقه‌ بین‌ آنها و فتنه‌ انگیزی است. این نوع جاسوسی‌ تا کنون موفق‌شده‌ که امنیت‌ کشورها‌ را به‌طور جدی‌ در خطر بیاندازد که‌ مصداق‌های‌ آن‌ در جهان‌ کنونی‌ کم‌ نیست‌.

• جاسوسی‌ اقتصادی‌:

اطلاعات‌ اقتصادی‌، دشمن‌ را بر حصر اقتصادی‌ صحیح توانمند می‌سازد که‌ امروز به‌عنوان‌ حربه‌ای‌ از سوی‌ استکبار مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد و به‌ تعبیری‌ می‌توان‌ گفت در جهان‌ امروزی مبارزه‌ با اینگونه ‌جاسوسی‌ کم‌ اهمیت‌تر از مبارزه‌ با‌ جاسوسی‌ نظامی‌ نیست‌.

• جاسوسی‌ نظامی‌:

هدف‌ جاسوسی‌ نظامی،‌ به‌دست‌آوردن‌ اطلاعات‌ و اسرار‌ مربوط به‌ نیروهای‌ مسلح‌ در زمان‌صلح‌ و جنگ‌ است‌. دشمن‌ تلاش می‌کند تا به اطلاعات‌ دفاعی‌ کشور دست یابد و اطلاعاتی‌ درباره‌ انواع‌ و میزان اسلحه‌ها، تعداد نیروهای‌ مسلح‌ و شکل‌ سازمان‌بندی‌ آن‌ و… به‌دست آورد. مجازات این‌ نوع‌ جاسوسی‌ در قوانین‌ اکثر کشورها مورد توجه‌ قرار گرفته‌ است‌.

• جاسوسی‌ علمی و صنعتی‌:

یکی‌ از جنبه‌هایی‌ که‌ دشمن‌ برعلیه‌ امنیت‌ کشور از آن‌ استفاده‌ می‌کند، آگاهی از مصنوعات‌ علمی‌، اختراعات‌، ابتکارات‌ نظامی‌ و غیرنظامی‌ است‌. حفظ این‌ اطلاعات‌ از دستبرد دشمن از موارد‌ مهم‌ دفاع‌ از کشور است‌. زیرا دشمن‌ با دسترسی‌ به‌ این‌ قبیل‌ اطلاعات،‌ آن‌ را ضد‌کشور و مصلحت‌ جامعه‌ به‌ کار می‌برد.

گاهی اوقات مطالعه‌ سازمان‌های‌ جاسوسی‌ و اهتمام‌ آنها در تجسس‌ اختراعات‌ مخصوص‌ و اختراعات‌ صنعت‌ نظامی‌ تعجب ‌‌برانگیز است‌. جاسوسی صنعتی حتی فراتر از دولت‌ها و گاه میان رقبای تجاری نیز مرسوم است.

ابزار جاسوسی در ایران:

• دکمه جاسوسی این وسیله یک دکمه معمولی لباس است، که در آن دوربینی مخفی جاسازی شده و روی پیراهن نصب می شود. همانطور که انتظار می رود، این وسیله که به سختی با چشم قابل مشاهده و تشخیص است، قابلیت فیلمبرداری، عکسبرداری و ضبط صدا را دارد.

• عینک جاسوسی این ابزار نیز در نمونه های ساده و اسپرت در فضای مجازی موجود است و دوربین جاسازی شده در آن، بسته به مدلی که انتخاب می شود قابلیت فیلم برداری، عکس برداری و ضبط صدا را دارد .

• ساعت مچی جاسوسی ابزار دیگری که این روزها به شکل گسترده در سایت های اینترنتی تبلیغ می شود، یک ساعت مجهز به دوربین و میکروفن است که قابلیت ضبط تصویر و صدا را دارد.

• خودکار جاسوسی در این خودکار دوربینی کوچک جاسازی شده که با دکمه روی سر خودکار کنترل می شود و امکان فیلم برداری و عکاسی را فراهم می سازد.

• جاسوییچی جاسوسی همانند دیگر وسایل این جاسوییچی نیز با داشتن یک دوربین کوچک اقدام به تصویربرداری و عکاسی می کند. از دیگر نمونه های وسایل جاسوسی موجود در بازار می توان به انواع دوربین های ریز که به بندانگشتی شهره اند، ساعت های رومیزی جاسوس، آینه های ماشین مجهز به دوربین، انواع دستگاه های شنود، دستگاه های ضبط صدا و تصویر، به هر حال از فلسفه ساخت این ابزار نیز انتظار می رود، تشخیص این ابزار از نوع عادی و غیرجاسوسی آنها تقریبا برای بسیاری غیرممکن است و هیچ گونه جلب توجهی نمیکند.

نمونه های وسایل جاسوسی که قبلا استفاده میشده و اکنون درموزه نگهداری میشود:

رژ لب مرگبار، لباس عکاس،‏ ‏دوربین، تصویر برداری از اسناد،‏ ‪کفش جاسوس، ‏ ماشین تایپ رمزنگار، ‏ دیسک رمزنگار ،‏ ‏چتر بلغاری، کبوترهای جاسوس، ‏ درخت جاسوس، ‏ پیام رسان کثیف ‏ ‏

معاونت در جرم‌ جاسوسی عبارت است از:
• پناه دادن به جاسوس،
• رساندن اطلاعاتی که به وسیله جاسوس به دست آمده است

نمونه‌های جاسوسی در ایران:

هر یک از موارد زیر اگر توسط شخصی با علم و آگاهی صورت گیرد خود به تنهایی شامل مجازات جاسوسی قرار می‌گیرد.

•مطلع نمودن اشخاص فاقد صلاحیت از اسرار کشور:

هرگاه شخصی نقشه‌ها، اسرار، اسناد و یا تصمیمات داخلی و خارجی کشور را به افراد فاقد صلاحیت ارائه نماید جرم جاسوسی او محقق می‌گردد.

• ورود به اماکن ممنوعه جهت کسب اطلاعات:

هرگاه شخصی قصد نقشه برداری یا عکس برداری و یا فیلم برداری غیر مجاز از مکان‌های ممنوعه را داشته باشد جرم جاسوسی او محقق می‌گردد.

• جمع آوری اطلاعات طبقه بندی شده:

هرگاه شخصی با علم و آگاهی، اطلاعات جمع آوری شده‌ای را که به صورت محرمانه و سری می‌باشد را به قصد برهم زدن امنیت کشور، در اختیار دیگران قرار دهد، مشمول مجازات جاسوسی می‌گردد.

• بی‌مبالاتی در حفظ اطلاعات طبقه بندی شده:

چنانچه مامورین دولتی که آموزش‌های لازم در جهت امور حفاظتی و اطلاعاتی طبقه‌بندی شده را داشته باشند در اثر بی‌مبالاتی و عدم رعایت اصول حفاظتی، توسط دشمنان تخلیه اطلاعاتی شده و به یک تا شش ماه حبس محکوم می‌شوند.

• جاسوسی به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر در ایران:

هرگاه شخصی به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر در خاک ایران موجبات ورود صدمه به امنیت ملی ایران را فراهم نماید به جرم جاسوسی مرتکب می‌گردد.

مجازات جاسوسی در ایران چیست؟

جرایم امنیتی کشور اعم از داخلی و خارجی در قانون مجازات اسلامی برابر مواد 498 الی 512 جرم‌انگاری شده است که جاسوسی نیز از جمله این جرائم می‌باشد. مجازات جاسوسی بر طبق قانون جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر می‌باشد:

ماده 501 قانون مجازات اسلامی: هر کس نقشه‌ها، اسرار، اسناد و تصمیمات راجع به سیاست داخلی یا خارجی کشور را عالما و عامدا در اختیار افرادی که صلاحیت ‌دسترسی به آنها را ندارند، قرار دهد یا آنها را از مفاد آن مطلع کند به نحوی ‌که متضمن نوعی جاسوسی باشد، با توجه به کیفیت و مراتب جرم به یک تا ده سال‌حبس محکوم می‌شود.

ماده 502 قانون مجازات اسلامی: هر کس به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر در خاک ایران مرتکب یکی از جرایم جاسوسی شود، در صورتی که به امنیت ‌ملی صدمه وارد نماید به یک تا پنج سال حبس محکوم خواهد شد.

ماده 503 قانون مجازات اسلامی: هر کس به قصد سرقت و نقشه‌برداری یا کسب اطلاع از اسرار سیاسی یا نظامی یا امنیتی به مواضع مربوطه داخل شود و همچنین ‌اشخاصی که بدون اجازه مامورین یا مقامات ذی‌صلاح در حال نقشه‌برداری یا گرفتن فیلم یا عکسبرداری از استحکامات نظامی یا اماکن ممنوعه دستگیر‌ شوند به شش ماه تا سه سال حبس محکوم می‌شوند.

ماده 505 قانون مجازات اسلامی: هر کس با هدف از بین بردن امنیت کشور به هر وسیله، اطلاعات طبقه‌بندی شده را با پوشش مسئولین نظام یا مامورین دولت یا به طرق دیگر ‌جمع‌آوری کند و آن را در اختیار دیگران قرار دهد به حبس از دو تا ده سال و اگر موفق به انجام آن نشود به حبس از یک‌ تا پنج سال محکوم می‌شود.

ماده 508 قانون مجازات اسلامی: اگر فرد یا گروهی با دولت خارجی متخاصم به هر نحوی علیه جمهوری اسلامی ایران همکاری نماید، در صورتی‌که محارب شناخته نشود ‌به یک تا ده سال حبس محکوم می‌گردد.

ماده 509 قانون مجازات اسلامی: هر کس در زمان جنگ مرتکب یکی از جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور شود به مجازات اشد همان جرم، محکوم ‌می‌گردد.

✔نکته: در قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، در ماده 648 آمده است تمامی کسانی که به خاطر شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند، هرگاه در غیر از موارد قانونی این اسرار را فاش کنند، 3 ماه تا یک‌سال و بیشتر به حبس محکوم خواهند شد. بنابراین این یک اصل کلی است که اگر کسی اسرار حرفه‌ای را که دراختیار دارد برای دیگران فاش کند، چه متضمن جاسوسی باشد و چه نباشد، صرف انجام این کار جرم محسوب شده و مشمول مجازات جاسوسی خواهد بود.

مخفی کردن جاسوسان چه مجازاتی در پی دارد؟

ماده 510 قانون مجازات اسلامی: هر کس به نیت بر هم‌ زدن امنیت ملی یا کمک به دشمن، جاسوسانی را که مامور تفتیش یا وارد کردن هر گونه لطمه به کشور بوده‌اند ‌را شناخته و مخفی نماید یا سبب اخفای آنها بشود به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شود.

تبصره: هر کس بدون آنکه جاسوسی کند و یا جاسوسان را مخفی نماید، افرادی را به هر نحو شناسائی و جذب نموده و جهت جاسوسی علیه ‌امنیت کشور به دولت متخاصم یا کشورهای بیگانه معرفی نماید به شش ماه تا دو سال حبس محکوم می‌شود.

جاسوسی مجازی یا رایانه ای چیست؟

ماده 3 قانون مبارزه با جرائم رایانه‌ای: هر کس به طور غیرمجاز نسبت به داده‌های سری درحال انتقال یا ذخیره‌شده در سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حاملهای داده، مرتکب اعمال زیر شود، به مجازاتهای مقرر محکوم خواهدشد:

• دسترسی به داده‌های مذکور یا تحصیل آنها یا شنود محتوای سری در حال انتقال، به حبس از یک تا سه سال یا جزای نقدی از بیست تا شصت میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌گردد.

• افشاء یا در دسترس قرار دادن داده‌های مذکور برای دولت، سازمان، شرکت یا گروه بیگانه یا عاملان آنها، به حبس از پنج تا پانزده سال محکوم می‌گردد.

• در اختیار قراردادن داده‌های مذکور به افراد فاقد صلاحیت، به حبس از دو تا ده سال محکوم می‌گردد.

تبصره 1: داده‌های سری، داده‌هایی هستند که افشای آنها به امنیت کشور یا منافع ملی لطمه می‌زند.

تبصره 2: آئین‌نامه نحوه تعیین و تشخیص داده‌های سری و نحوه طبقه‌بندی و حفاظت آنها ظرف مدت سه ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط وزارت اطلاعات با همکاری وزارتخانه‌های دادگستری، ارتباطات و فناوری اطلاعات و دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کشور تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

ماده 4 قانون مبارزه با جرائم رایانه‌ای: هرکس به قصد دسترسی به داده‌های سری ماده 3 این قانون، تدابیر امنیتی سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی را نقض کند. به حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده تا چهل میلیون ریال و یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

ماده 5 قانون مبارزه با جرائم رایانه‌ای: چنانچه مأموران دولتی که مسئول حفظ داده‌های سری مقرر در ماده 3 این قانون یا سامانه‌های مربوط هستند و به آنها آموزش لازم داده شده است یا داده‌ها یا سامانه‌های مذکور در اختیار آنها قرار گرفته است. بر اثر بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی یا عدم رعایت تدابیر امنیتی موجب دسترسی اشخاص فاقد صلاحیت به داده‌ها، حاملهای داده یا سامانه‌های مورد نظر شوند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات به همراه انفصال از خدمت از شش ماه تا دو سال محکوم خواهند شد.