شهادتی کی از ادله اثبات دعوا بوده و به این معنا است که فردي که نسبت به حقيقت امري اطلاعات شخصي دارد، گواهي داده و براي كشف حقيقت آن را در معرض استفاده ديگران قرار دهد. شهادت خبری است که به نفع یا به ضرر خبردهنده نیست بلکه به نفع و ضرر دیگران است و از این بابت با ادعا و اقرار تفاوت دارد.

دلایل اثبات دعوا،بررسی جرم شهادت دروغ

شهادت، اطلاعات یک فرد خارج از دعوا است که موضوع مورد ادعا را دیده یا شنیده یا اگر از موارد دیدنی و شنیدنی نباشد، از آن آگاه شده است. یعنی شخصی از واقعه‌ای جزیی یا کلی که بین ۲ یا چند نفر صورت گرفته است، در دادگاه خبر دهد یا اطلاع‌رسانی کند.

مطابق ماده ۱۲۸۵ قانون مدنی ادله اثبات دعوی عبارتند از:
• اقرار.
• اسناد کتبی.
• شهادت.
• امارات.
• قسم. (سوگند)

طبق ماده ۲۳۰ قانون آیین دادرسی مدنی در دعاوی مدنی (حقوقی) تعداد و جنسیت گواه، همچنین ترکیب گواهان با سوگند به ترتیب ذیل است:
الف: اصل طلاق و اقسام آن و رجوع در طلاق و نیز دعاوی غیرمالی از قبیل مسلمان بودن، بلوغ، جرح و تعدیل، عفو از قصاص، وکالت، وصیت با گواهی دو مرد.
ب: دعاوی مالی یا آنچه مقصود از آن مال است؛ از قبیل دین، ثمن بیع، معاملات، وقف، اجاره، وصیت به نفع مدعی، غصب، جنایات خطایی و شبه عمد که موجب دیه است با گواهی دو مرد یا یک مرد و دو زن.
چنانچه برای خواهان امکان اقامه بینه شرعی نباشد می‌تواند با معرفی یک گواه مرد یا دو زن به ضمیمه یک سوگند ادعای خود را اثبات کند. در موارد مذکور در این بند، ابتدا گواه واجد شرایط شهادت می‌دهد، سپس سوگند توسط خواهان ادا می‌شود.
ج: دعاوی که اطلاع بر آن‌ها به طوری معمول در اختیار زنان است از قبیل ولادت، با گواهی چهار زن، دو مرد یا یک مرد و دو زن.
د: اصل نکاح با گواهی دو مرد و یا یک مرد و دو زن.
با اینکه شهادت یک دلیل محسوب می‌شود اما قاضی یا دادرس مختار است آن را بپذیرد یا رد کند. زیرا ممکن است قاضی احراز کند که شهادت واجد شرایط قانونی مورد نظر نیست.
ادای سوگند، مقدمه «شهادت» است و دادگاه می‌تواند با توجه به اهمیت موضوع فرد را به ادای سوگندهای مختلفی ملزم کند.

شرایط شاهد:

مطابق ماده ۱۳۱۳ قانون مدنی بلوغ، عقل، عدالت، ایمان و طهارت از شرایط شاهد است و اظهارات مجنون و افرادی که به سن بلوغ یعنی ۱۵ سال تمام نرسیده‌اند، قابل اعتماد نیست.  در تمام تاسیسات حقوقی، وجود قصد انشا، اختیار و اهلیت ضروری است و در صورت مفقود بودن هر یک از این شرایط، تاسیس حقوقی مورد نظر بلا اثر خواهد بود.

اگر شهادت در شرایط اکراهی انجام شده باشد، معتبر نیست، در حقیقت اگر قصد انشا، اختیار و اهلیت وجود نداشته باشد، شهادت نیز مانند سایر تاسیسات حقوقی به عنوان یکی از ادله مثبته دعوی قابل قبول نخواهد بود؛ در چنین شرایطی شهادت‌ صورت‌گرفته ممکن است برای قاضی ایجاد علم کند  اما به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی موثر نخواهد بود.

انواع قسم یا شهادت:

از منظر حقوقی شهادت که قسم نام دیگر آن است، به دو دسته تقسیم می شود: قسم مقدماتی و قسم قضایی قسم مقدماتی قسمی است که در آغاز تنظیم کردن یک قرارداد و یا انجام دادن یک عملی، شخص به این دلیل که کاری را انجام بدهد و یا انجام ندهد، می خورد. همچون سوگند وکلای دادگستری و یا سوگند پزشکان پیش از آغاز فعالیت حرفه ای خود و از این قبیل.

اما قسم دوم قسم قضایی است که به این معناست که فردی که ادعای انجام کاری را دارد و یا منکر انجام آن است به منظور ثابت کردن ادعای خود و یا رد کردن ادعای شخص دیگر، قسم می خورد.

شاهد باید چه شرایطی داشته باشد؟

به گفته وکیل رضا بهروز در ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی شرایط شاهد شرعی تعیین شده است. به موجب این ماده: شاهد شرعی در زمان ادای شهادت باید شرایط زیر را دارا باشد:

• بلوغ

• عقل

• ایمان

• عدالت

• طهارت مولد

• ذینفع نبودن در موضوع

• نداشتن خصومت با طرفین یا با یکی از آنها

• عدم اشتغال به تکدی

• ولگرد نبودن

تبصره ۱: شرایط موضوع این ماده باید توسط قاضی احراز شود.
تبصره ۲: در مورد شرط خصومت، هرگاه شهادت شاهد به نفع طرف مورد خصومت باشد، پذیرفته می شود.»
حال اگر شاهد فاقد یکی از این شرایط نام برده شده باشد، صرفا می تواند اظهارات خود را بیان کند اما جنبه اثباتی ندارد و این قاضی است که با علم خود ارزش این بیانات و مقدار تاثیر آن را تشخیص می دهد.

شهادت چه شرایطی دارد؟

•شهادت باید قطعی و یقینی باشد:

آن چه که ضروری است این است که شاهد باید با یقین و از روی قطعیت شهادت بدهد، چون شهادتی که همراه با تردید و شک باشد از درجه اعتبار ساقط است. علاوه بر آن شاهد باید از راه حواس خود نسبت به مورد شهادت آگاهی پیدا کند.

•شهادت باید با دعوی مطابقت داشته باشد:

این عبارت به این معناست که اگر دعوا در مورد یک چیز باشد و شخص با شهادت خود امر دیگری را ثابت کند، این شهادت موثر نخواهد بود. البته لازم به ذکر است که چنانچه شهادت قسمتی از ادعا را ثابت کند، نسبت به همان قسمت شهادت تاثیر خواهد داشت. به عنوان مثال شخصی ادعا می کند که یک تراول 50 هزار تومانی به متهم داده است اما شاهد شهادت می دهد که فقط تحویل 10 هزار تومان را به متهم دیده است. در چنین حالتی به اندازه ی 10 هزار تومان شهادت شاهد کفایت کرده و موثر است.

• توافق داشتن شهادت شهود در معنی:

از دیگر شرایط ضروری در مورد شهادت این است که باید شهادت شهود در معنی توافق داشته باشد، البته نیازی نییست که جملات و کلمات به کار رفته از سوی شهود کاملا یکسان باشد بلکه چیزی که لازم است این است که دارای یک معنا و مفهوم باشند. پس در صورتی که شهود شهادتی مخالف هم بدهند به نحوی که با هم در تعرض باشند، این شهادت قابل تاثیر نیست.

مگر آن که از اظهارات آنها یک یقین مشترک حاصل شود. به عنوان نمونه چنانچه یکی از شاهدین شهادت بدهد که جرم در شب اتفاق افتاده و دیگری شهادت دهد که وقوع جرم در روز بوده این شهادت اصلا تاثیر ندارد. اما در حالتی که مثلا در مورد شیوه ی پرداخت پول و زمان آن شهادت یکسان باشد ولی در خصوص میزان آن بین شاهدین اختلاف باشد، قاضی باید میزان کمتر را ملاک قرار دهد.

ادای شهادت باید چه کیفیتی داشته باشد؟

• آن زمانی که یک شاهد بخواهد در دادگاه شهادت بدهد لازم است که شهادت او بدون حضور سایر شاهدان شنیده شود تا هیچ تاثیر و جهتی در شهادت آن ها نداشته باشد و شاهدان دیگر فقط با اتکا به دانسه های خود شهادت بدهند.

• پیش از آن که شخص شهادت خود را بدهد مشخصات او پرسیده می شود. علت این امر آن است که اگر شخص به دلیلی از شهادت دادن ممنوع باشد، از او شهادت گرفته نشود.

• به علاوه پیش از ان که فرد شهادت خود را بیان کند، دادرس و قاضی موظف هستند که مجازات شهادت دروغ را به او تفهیم کنند و شاهد نیز وظیفه دارد که سوگند یاد کند که حقیقت را بگوید و از گفتن مطالب کذب دوری کند.

• طرفین دعوا نباید گفته های شاهد را قطع کنند. بعد از آن که گفته های شاهد به پایان رسید قاضی این حق را دارد که هر سوالی از او بپرسد برای این که حقیقت را کشف کند. به علاوه طرفین دعوا می توانند سوالات خود را به وسیله ی دادگاه از شاهد بپرسند.

و همانطور که پیشتر اشاره کردیم شاهد ملزم است اظهارات خود را بدون هیچ شک و تردیدی بیان کند و به طور صریح و قاطع شهادت دهد و همچنین شهادت و گفته های او در تمامی مراحل تحقیق باید یکسان و بدون تفاوت باشد.

عدالت و بی طرفی شاهد چگونه برای دادگاه احراز می گردد؟

همانطور که بیان شد، عدالت از مهم ترین شرایط شاهد می باشد و به این معناست که حالت های درونی شاهد باعث خودداری او از ارتکاب گناهان کبیره و عدم اصرار وی بر گناهان صغیره شوند.

عدالت شاهد باید توسط دادگاه احراز شود و علم قاضی آن را محرز می کند. البته در صورتی که عدالت شاهد از این طریق اثبات نشود از طریق استفاضه یا شیاع می تواند مورد بررسی قرار گیرد و در نهایت قاضی با بررسی این موارد، رای قطعی را صادر می کند.

شهادت کذب چیست؟

شهادت کذب عبارت است از ادای گواهی دروغ توسط گواه نزد مقامات رسمی در دادگاه.
بر اساس ماده 650 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به 3 ماه و یک روز تا 2 سال حبس یا به یک میلیون و 500 هزار تا 12 میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. ادای شهادت کذب در دادگاه و نزد مقامات رسمی است. این جرم از جرایم مطلق محسوب می‌شود.

سوء نیت عام به معنی قصد انجام عمل مجرمانه؛ این جرم از جرایم عمدی است و از این رو نمی‌توان کسی را که سهواً و به اشتباه مبادرت به بیان اکاذیب در قالب شهادت کرده است، مشمول مقررات ماده 650 دانست دانست. سوء نیت خاص از اجزای تشکیل‌دهنده این بزه محسوب نمی‌ شود. 

قسم و شهادت دروغ با توجه به قانون مجازات اسلامی چه مجازاتی را دارا می باشد؟

همانطور که پیشتر بیان کردیم با توجه به ماده ۱۲۵۸ قانون مدنی، شهادت شهود یکی از راه های اثبات جرم در دادگاه می باشد.

اما همیشه به این صورت نیست که بدون دردسر و مشکل اثبات جرم از طریق شهادت شاهدان اتفاق بیفتد و بسیاری از افراد سودجو از طریق شهادت دروغ سعی در اثبات یا عدم اثبات جرم خاصی را دارند.

به همین دلیل قانونگذار برای جلوگیری از وقوع چنین اتفاقی مجازاتی را برای افرادی که شهادت دروغ را ارائه می دهند در نظر گرفته است.

با استناد به ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی: هرکس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ اقامه نماید، به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس یابی ۱۵۰۰۰۰۰ یک میلیون و ۵۰۰۰۰۰ تا ۱۲ میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

علاوه بر آن، با در نظر گرفتن ماده ۲۰۱ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری، کسی که به اقامه شهادت دروغ مبادرت ورزد علاوه بر حبس و جزای نقدی اگر در اثر شهادت او ضرری متوجه شخص یا اشخاص دیگری  گردد، مکلف به پرداخت آن ضرر نیز می باشد.

همچنین اگر شخصی شهادت دروغی را علیه دیگری بدهد و رای دادگاه بر اساس آن شهادت دروغ صادر شود، محکوم علیه می تواند مدعی دروغ بودن شهادت شود و برای اثبات که بودن آن اقدام کند و اگر شهادت دروغ احراز شود، با توجه به ماده ۲۷۲ قانون آیین دادرسی کیفری، می تواند درخواست اعاده دادرسی را داشته باشد .

جرم قسم دروغ یا شهادت دروغ چیست؟

شهادت دروغ یا سوگند دروغ به این معناست که شاهد شهادت دروغی در نزد دادگاه بدهد. که این امر در قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده است و به ترتیبی که در ادامه بیان می شود برای آن مجازات در نظر گرفته است، البته که این امر یعنی شهادت دروغین دادن اصلا اخلاقی نبوده و عذاب وجدان به دنبال دارد.

• به موجب ماده ۶۵۰ از کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی:« هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده‌ میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.»

• به علاوه در شرایطی که دادگاه از مطلعین تقاضا کند که شهادت دهند و سپس روشن شود که شهادت آن ها دروغین بوده است خواه به نفع متهم بوده و یا به ضرر او، جدای از آن که او را به مجازات شهادت دروغ در بند فوق محکوم می کند، اگر این شهادت او باعث ورود زیان شده باشد، باید این خسارت وارد شده را نیز جبران کند.

• در صورتی که حکمی بر اساس شهادت دروغ صادر شود این حکم اثر خود را از دست می دهد. زیرا که شهادت دروغ باعث باطل شدن حکم صادره است. چنانچه محکوم‌به موجود باشد لازم است بازگزدانده شود و در صورتی که استرداد آن ممکن نبود، شاهدینی که شهادت دروغ داده‌اند باید خسارت را بپردازند.

چه زمانی شهادت دروغ ثابت می شود؟

در قانون اساسی، دو نوع جرم وجود دارد. جرائم عمدی و جرائم غیر عمدی. شهادت دروغ جرم عمدی شناخته می شود. چرا که در ابتدای شهادت، فرد سوگند یاد می کند که جز حقیقت چیزی به زبان نمی آورد. در این صورت به گفته های خود واقف بوده و با آگاهی کامل صحبت می کند. به همین دلیل اگر فرد حقیقت را کتمان کرده و خلاف آن شهادت دهد، جرم شهادت به دروغ رخ داده است.

جرم شهادت دروغ در دو مورد ثابت می شود. در غیر این صورت، شهادت دروغ جرم محسوب نشده و هیچ عواقبی به دنبال نخواهید داشت.  ابتدا اینکه، شهارت دروغ باید در دادگاه صورت گیرد. در غیر این صورت جرم محسوب نمی شود. به عنوان مثال، اگر شهادت شهود در مراجع انتظامی به دروغ باشد، جرم نخواهد بود. تنها مقامات رسمی قضایی از جمله اشخاصی هستند که در حضور آن ها نباید به دروغ شهادت داد.

علاوه بر مقامات رسمی قضایی، از جمله افراد دیگری که شهادت دروغ در محضر آن ها، جرم شناخته می شود، عبارتند از:

• شهادت دروغ در اداره ثبت احوال در مورد فرزند متولد شده، تاثیر زیادی در صدور شناسنامه دارد. شهادت دروغ در اداره ثبت احوال جرم شناخته می شود.

• هرگونه تخلف در ولادت، وفات و یا تغییر هویت فرد و شهادت دروغ در مورد آن، جرم است.

• هرگونه شهادت دروغ در مورد ورود و خروج اتباع خارجه نزد مامورهای ذی المدخل، جرم شناخته می شود.

• شهادت دروغ در مورد وراثت، جرم شناخته می شود.

توجه کنید در صورتی که پس از شهادت دروغ، رای اتخاذ شود و تصمیم با توجه به آن گرفته شود، پس از ثابت کردن شهادت دروغ، می توان نتیجه نهایی را تغییر داد. در این صورت، دادگاه دیگر به شهادت توجه نکرده و تصمیم نهایی را بدون توجه به شهادت شهود اتخاذ می کند.

از سوی دیگر، فرد می تواند بر علیه فردی که شهادت دروغ داده است، دعوای مسئولیت مدنی آغاز کند. به این معنی که خسارات حاصل از شهادت کذب را از فرد مطالبه می کند. برای شکایت از فرد، ابتدا باید موضوع شهادت دروغ در دادگاه را به وسیله یک درخواست به دادگاه ارائه کنید. به دفتر خدمات قضایی مراجعه کنید.

فرم شکوائیه را پر نموده و مستندات را به دادگاه تقدیم کنید. صحت شکایت شاکی مورد بررسی قرار گرفته و پرونده در دادسرا مورد بررسی قرار می گیرد. پس از آن، پرونده به دادگاه کیفری ارسال می  گردد. قاضی پس از بررسی مستندات، حکم را صادر می کند.