محاربه

 

محاربه، عبارت از کشیدن سلاح، به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آن ها است، به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد. هرگاه کسی با انگیزه شخصی، به سوی یک یا چند شخص خاص، سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی، موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی‌ شود.

محارب کیست؟

ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی، جرم محاربه را تعریف کرد. بر این اساس محارب کسی است که مرتکب جرم محاربه شود. به عبارت دیگر کسی که به قصد جان، مال و ناموس دیگران و ایجاد ارعاب اقدام به کشیدن سلاح کند و موجب ناامنی شود، محارب است. همچنین بر اساس ماده ۲۸۱ قانون مجازات اسلامی، راهزنان، سارقان و قاچاقچیانی که دست به سلاح ببرند و موجب سلب امنیت مردم و راه‌ها شوند، محاربند.

محاربه در قانون ایران چیست؟

محاربه از واژه حرب گرفته شده که متضاد کلمه سلم به معنای صلح است. جرم محاربه یکی از جرایم علیه امنیت ملی است که برای پی بردن به ماهیت آن، باید به قانون مجازات اسلامی مراجعه کرد. اما ابتدا باید بدانید که محاربه یک جرم حدی است. به این معنا که موجب، نوع، میزان و کیفیت اجرای آن در شرع مقدس، تعیین شده است. در مراجعه به ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی محاربه چنین تعریف شده است: «محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها است، به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد. هرگاه کسی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی‌شود.»

پس جرم محاربه عبارت است از این که یک یا چند نفر با کشیدن سلاح، به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها موجب ناامنی شوند بدون این که قصد و انگیزه شخصی داشته باشند.

ارکان محاربه

جرم محاربه دارای دو رکن اصلی زیر است:

• رکن مادی:

رکن مادی این جرم، عبارت است از:

• قیام مسلحانه

• تهدید علیه جان، مال یا ناموس مردم

قیام مسلحانه به معنای استفاده از سلاح برای ایجاد رعب و وحشت در میان مردم است. تهدید علیه جان، مال یا ناموس مردم نیز به معنای ایجاد ترس و وحشت در میان مردم از طریق تهدید به قتل، سرقت، یا تعرض به ناموس آنان است.

• رکن روانی:

• رکن روانی این جرم، عبارت است از:

• قصد ایجاد رعب و وحشت در میان مردم

مصادیق محاربه

مصادیق محاربه در قانون مجازات اسلامی به شرح زیر است:

• راهزنی مسلحانه

• غارت مسلحانه

• سرقت مسلحانه

• تخریب اموال عمومی به قصد ایجاد رعب و وحشت

• حمله مسلحانه به مأموران دولتی به قصد مقابله با آنان

• تهدید به استفاده از سلاح برای ایجاد رعب و وحشت در میان مردم

شرایط تحقق جرم محاربه

برای تحقق جرم محاربه شرایطی لازم است که در ادامه آنها را بیان می‌کنیم:

• برای تحقق محاربه، اولین و مهمترین شرط کشیدن سلاح است. یعنی باید حتما سلاح کشیده شود و ایجاد ناامنی در محیط از این طریق رخ دهد. پس اگر فرد با فعل دیگری مانند آتش زدن سطل زباله ایجاد ناامنی کند، دیگر محارب نخواهد بود، هرچند که عملش مصداق جرم دیگری باشد.

• فرقی نمی‌کند که سلاح مورد استفاده گرم باشد یا سرد. اما عرف باید آن ابزار را مصداق سلاح بداند.

• در محاربه عمومی بودن عمل فرد بسیار مهم است. بنابراین اگر عمل فرد جنبه شخصی داشته باشد، محاربه نخواهد بود. فرض کنید فردی برای وصول طلب خود اقدام به کشیدن سلاح در یک قهوه‌خانه کند. به دلیل این که هدف این شخص کاملا شخصی است، حتی اگر موجب رعب و وحشت عموم هم شود، مصداق محاربه نیست. دقت کنید که وقتی می‌گوییم این عمل مصداق محاربه نیست، ممکن است عمل فرد مصداق جرم دیگری بوده و فرد بدان محکوم شود.

• ترسیدن اشخاص متعدد در تحقق محاربه شرط نیست. همین که حتی یک نفر هم بترسد برای تحقق آن کافی است. البته این به شرطی است که فرد انگیزه شخصی نداشته باشد.

• برای تحقق محاربه، سوءنیت خاص لازم است. یعنی قصد تعرض به جان، مال یا ناموس مردم برای تحقق این جرم ضرورت دارد. البته این قصد غیرمستقیم هم باشد کافی است. یعنی همین که فرد می‌داند با کشیدن سلاح موجب ارعاب و سلب امنیت خواهد شد، کافی است.

• تفاوتی نمی‌کند که مرتکب مرد باشد یا زن، در شهر باشد یا خارج از شهر، روز باشد یا شب.

• جرم محاربه جرمی مقید به نتیجه است. یعنی علاوه بر قصد فرد برای ایجاد ارعاب، حتما باید موجب ارعاب و سلب امنیت شود. بنابراین اگر عمل فرد به دلایلی موجب ایجاد ناامنی نشود، مانند این که فردی ضعیف‌الجثه چاقو بکشد، دیگر مصداق محاربه نخواهد بود.

• کشیدن سلاح لزوما به معنای استفاده از سلاح نیست. پس اگر فرد صرفا سلاحش را نشان دهد، حتی اگر به کسی حمله نکرده و یا با آن شلیک نکند، درصورتی‌که موجب سلب امنیت شود، محارب خواهد بود.

بررسی سلاح در جرم محاربه:

گفته شد عنصر اصلی جرم محاربه‌، کشیدن سلاح است. بنابراین طبیعی است که مهمترین سوال در این میان، مفهوم سلاح باشد. در مورد مفهوم سلاح اختلافات زیادی وجود دارد و برخی از قوانین نیز به ارائه تعریف و مصداق سلاح پرداخته‌اند. اما به نظر می‌رسد آنچه مهم است، برداشت عرف از سلاح است. عرف وقتی از سلاح سخن می‌گوید، هم سلاح سرد و هم سلاح گرم را در نظر دارد.

بنابراین مواردی مانند تفنگ، هفت‌تیر، تپانچه، مسلسل، تانک و … مصادیق سلاح گرم و مواردی مانند چاقو، قمه، سرنیزه، نیزه، شمشیر و … مصداق سلاح سرد خواهند بود. با این توصیف مواردی مانند چوب، چماق، عصا، بیل و … سلاح محسوب نخواهند شد.

البته در این مورد قاضی می‌تواند به قوانینی مانند ماده ۱۱ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز و همچنین بند ۳ ماده ۶۵۱ قانون تعزیرات استناد نماید.

سوء نیت عام و سوء نیت خاص در محاربه چیست؟

یکی از نکات مهم درمورد جرم محاربه، سوء نیست است. در صورت فقدان سوء نیت، جرم محاربه محقق نمی‌شود. در جرم محاربه، دو نوع سوء نیت وجود دارد:

• سوء نیت عام

سوء نیت عام در جرم محاربه، قصد انجام فعل مادی است. یعنی محارب باید قصد داشته باشد که سلاح بکشد. سوء نیت عام به هر نوع نیت برای انجام جرم گفته می‌شود که شامل دانستن و رضایت است.

• سوء نیت خاص

سوء نیت خاص در جرم محاربه، قصد ایجاد رعب و وحشت در مردم است. یعنی محارب باید قصد داشته باشد که با کشیدن سلاح، موجب ناامنی در محیط گردد. سوء نیت خاص به نیت برای رسیدن به هدف خاص جرم گفته می‌شود که شامل قصد است.

برای تحقق جرم محاربه لازم است که سوء نیت خاص وجود داشته باشد. یعنی محارب باید قصد تغییر نظام یا قطع بخشی از کشور یا زیر ساخت‌های حیاتی آن را داشته باشد. اگر سوء نیت خاص نباشد، جرم محاربه تحقق نمی‌یابد و جرم دیگری مثل قتل یا تخریب در نظر گرفته می‌شود.

انواع مجازات محاربه:

ماده ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی بیان می‌دارد حد محاربه یکی از چهار مجازات زیر است:

• اعدام
• صلب
• قطع دست راست و پای چپ
• نفی بلد

اصلی‌ترین مجازات محارب در قانون مجازات اسلامی، اعدام است. این مجازات در قانون اسلام نیز مقرر شده است. در آیه ۳۳ سوره مائده آمده است:

«إِنَّما جَزاءُ الَّذینَ یُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ»

«کیفر کسانی که با خدا و پیامبرش می‌جنگند و در روی زمین به فساد می‌کوشند، این است که کشته شوند یا به دار آویخته شوند یا دست و پایشان از خلاف قطع شود یا تبعید شوند. این برای آنها رسوایی در دنیاست و برای آنها در آخرت عذاب بزرگی است.»

مجازات محارب در قانون مجازات اسلامی به صورت تفکیک شده در دو حالت ذکر شده است:

• اگر محارب با سلاح به مبارزه با نظام پرداخته باشد، حکم قصاص خواهد بود.

• اگر محارب بدون سلاح به مبارزه با نظام پرداخته باشد، حکم حد خواهد بود.

قصاص در اینجا به معنای قتل و حد به معنای تعزیر است. تعزیر به هر نوع مجازات غیر از قصاص و دیه و حد گفته می‌شود که شامل حبس، تبعید، غرامت و غیره است. ضمن اینکه اگر محارب دارای جهات تخفیف باشد، مجازات وی به حسب مورد، به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود. موارد تخفیف مجازات محاربه در قانون مجازات اسلامی به شرح زیر است:

• صغر سن: اگر محارب کمتر از ۱۸ سال تمام داشته باشد، مجازات وی به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود.

• جنون: اگر محارب در زمان ارتکاب جرم مجنون بوده باشد، مجازات وی به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود.

• معتاد بودن به مواد مخدر یا روان‌گردان: اگر محارب در زمان ارتکاب جرم معتاد به مواد مخدر یا روان‌گردان بوده باشد، مجازات وی به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود.

• وجود جهات دیگر موجب تخفیف مجازات: اگر محارب دارای جهات دیگری باشد که موجب تخفیف مجازات می‌شود، مجازات وی به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود.

علاوه بر موارد فوق، در صورتی که محارب در حین دستگیری یا محاکمه، توبه کند و اقرار نماید که دیگر مرتکب جرم محاربه نخواهد شد، مجازات وی به حبس یا جزای نقدی تبدیل می‌شود.

راه‌های اثبات جرم محاربه چیست؟

بر اساس مواد ۱۷۲ و ۱۹۹ قانون مجازات اسلامی، کلیه جرایم از جمله محاربه با یک بار اقرار و یا شهادت دو مرد عادل ممکن است. البته برخی از جرایم تعداد شهود بیشتری لازم دارد که از بحث ما خارج است. بنابراین محاربه نیز با یک بار اقرار و یا شهادت دو مرد عادل اثبات خواهد شد.

بر اساس ماده ۱۸۱ قانون مجازات اسلامی: «عادل کسی است که در نظر قاضی یا شخصی که بر عدالت وی گواهی می‌دهد، اهل معصیت نباشد. شهادت شخصی که اشتهار به فسق داشته باشد، مرتکب گناه کبیره شود یا بر گناه صغیره اصرار داشته باشد تا احراز تغییر در اعمال او و اطمینان از صلاحیت و عدالت وی، پذیرفته نمی‌شود.» البته شهادت دارای شرایط خاصی است که باید در جای خود مورد بحث قرار بگیرد.

همچنین با استناد به ماده ۲۱۱ قانون مجازات اسلامی علم یقین‌آور قاضی نیز می‌تواند سبب اثبات حکم محاربه و اجرای مجازات محارب گردد.

تفاوت محاربه با افساد فی الارض و بغی چیست؟

در قانون مواردی وجود دارد که شاید با محاربه اشتباه یا یکسان گرفته شود. بغی به معنای قیام مسلحانه گروهی در برابر حاکمیت است. افساد فی الارض نیز به معنی این است که هرکس به طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب اموال، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آنها گردد، به گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد، مفسد فی الارض محسوب خواهد شد.

اما فرق این سه در چیست؟ در محاربه و بغی لزوما باید عنصر سلاح وجود داشته باشد. پس اگر کسی اقدام به فساد گسترده بدون سلاح کرد، عمل او می‌تواند مصداق افساد فی‌الارض باشد. در بغی اقدام فرد به صورت گروهی و مسلحانه است که هدفش مبارزه با حاکمیت است، درحالی‌که محارب ممکن است به صورت فردی اقدام به ایجاد ارعاب کند.

شرایط سقوط حد محاربه با توبه

توبه کردن مجرم یکی از عوامل سقوط مجازات در قانون مجازات اسلامی است که برگرفته از آیات قرآن کریم است. در ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی تبصره ۱ چنین مقرر داشته است: «توبه محارب قبل از دستگیری یا تسلط بر او، موجب سقوط حد است.» بنابراین توبه متهم بعد از دستگیری و حتی پس از مسلط شدن بر مجرم اثری نخواهد داشت. مسلط شدن بر متهم مانند جایی است که فرد در خانه یا محل اختفای خود توسط پلیس محاصره شده باشد. البته تحقق توبه باید نمود بیرونی نیز داشته باشد.

نحوه شکایت و رسیدگی به جرم محاربه؟

نحوه شکایت از جرم محاربه، بدین صورت است که ابتدا، شاکی از جرم محاربه، باید، با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، شکواییه محاربه را ثبت و به دادگاه صالح، ارسال کند و چنانچه، در سامانه ثنا، دارای حساب نمی باشد، جهت اطلاع از وقت رسیدگی و جلسات دادگاه و آرای صادره، به صورت حضوری یا اینترنتی، از طریق مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا مراجعه به آدرس sana.adliran.ir نسبت به تشکیل حساب کاربری ثنا، اقدام کند.

نحوه رسیدگی به جرم محاربه، بدین صورت است که پس از ارسال شکایت شاکی یا در صورت احراز جرم، توسط مقامات قضایی یا ضابطین دادگستری، پرونده جرم، تشکیل شده و با توجه به ماده 303 قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه انقلاب، مستقیما، به آن رسیدگی کرده و اقدام به صدور حکم جرم محاربه می نماید.

اعتراض به حکم محاربه چگونه است؟

برای اعتراض به حکم محاربه، باید در مهلت مقرر قانونی، اعتراض خود را به دادگاه صادرکننده حکم ارائه دهید. مهلت اعتراض به حکم محاربه، ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ حکم است. اعتراض به حکم محاربه، می‌تواند به صورت شفاهی یا کتبی صورت گیرد. در صورتی که اعتراض به صورت کتبی باشد، باید در برگه اعتراض، مشخصات کامل خود، مشخصات حکم صادره، دلایل اعتراض و امضای خود را درج کنید.

پس از ثبت اعتراض، دادگاه صادرکننده حکم، اعتراض شما را بررسی می‌کند و در صورتی که اعتراض شما را وارد بداند، پرونده را برای رسیدگی به دیوان عالی کشور ارسال می‌کند. در دیوان عالی کشور، پرونده توسط یک یا چند قاضی شعبه دیوان عالی کشور بررسی می‌شود. در صورتی که دیوان عالی کشور اعتراض شما را وارد بداند، حکم صادره را نقض می‌کند و پرونده را برای رسیدگی مجدد به دادگاه صادرکننده حکم ارجاع می‌دهد.

در صورتی که دیوان عالی کشور اعتراض شما را وارد نداند، حکم صادره قطعی می‌شود. اگر حکم محاربه علیه شما یا نزدیکان‌تان صادر شده است، بهتر است قبل از هر اقدامی، با یک وکیل متخصص در امور کیفری مشورت کنید. وکیل می‌تواند شما را در مراحل اعتراض به حکم محاربه راهنمایی و یاری کند.

سوالات متداول❔

محاربه یکی از جرایم حدی است که علیه امنیت ملی ارتکاب می‌یابد. به همین دلیل قانون‌گذار مجازات‌های سنگینی برای‌ آن در نظر گرفته است. اما در این میان باید دانست که ظرایف و پیچیدگی‌هایی در این جرم وجود دارد که برای دفاع در برابر آن، باید به وکلای مجرب در این زمینه مراجعه کرد.

اگر شما نیز در این زمینه سوالی دارید بهتر است آن را با وکیل رضا بهروز در میان بگذارید تا بهترین راه حل ها را به شما ارائه دهد.

با ما در تماس باشید 09128892520📞